Skutki Reformacji
I Podział Europy na kraje katolickie i protestanckie, trwający po dziś dzień. Oznaczało to upadek uniwersalizmu religijnego, który jednoczył Europę (przynajmniej tę Zachodnią i Centralną, po wielkiej Schizmie Wschodniej) w średniowieczu. Reformacja zwyciężyła w północnych Niderlandach (dzisiejsza Holandia), części Niemiec, Skandynawii (Dania, Norwegia, Szwecja) i Anglii.
II Wybuch wojen (Francja, Niemcy, Niderlandy) i konfliktów religijnych (Anglia, Szwajcaria). W konsekwencji pojawiła się nietolerancja religijna – zarówno wśród protestantów (np. część doktryny kalwińskiej) , jak i katolików (np. działalność Świętej Inkwizycji (1)*. Władcy poszczególnych księstw czy królestw (szczególnie zachodnioeuropejskich) prześladowali poddanych, którzy nie wyznawali zasad wiary swojego pana. Nietolerancja dotyczyła zarówno książąt protestanckich, jak i władców katolickich.
III Podział polityczny i religijny Niemiec, kończący wojny religijne (ale tylko te w XVI wieku). Pokój w Augsburgu (1555 r) wprowadzał zasadę ,,Czyj kraj tego religia” (,,Cuius regio eius religio”) - władcy poszczególnych niemieckich państewek decydowali o swojej i poddanych religii.
IV Kontrreformacja i reforma w Kościele Katolickim. (Zobacz poniższy temat).
Kontrreformacja i reforma w Kościele Katolickim
Postępy Protestantyzmu wymusiły na Kościele Katolickim przeprowadzenie pewnych reform, które uporządkowałaby lub potwierdziły istniejące w Kościele doktryny, obyczaje i struktury. Uchwalił je (lub potwierdził te już istniejące) sobór trydencki (obradujący z przerwami w latach 1545-1563). Ustalenia soboru określiły kierunek rozwoju katolicyzmy aż do czasów II soboru watykańskiego (lata 1962-1965). Decyzje soboru trydenckiego oraz reformy posoborowe mające powstrzymać sukcesy Protestantyzmu i odzyskać utracone przez Kościół wpływy, zwane są Kontrreformacją.
I Decyzje soboru trydenckiego:
- Wzmocnienie władzy papieża, poprzez uznanie go za głowę Kościoła. Papież był nieomylny w sprawach wiary.
- Zaprowadzenie karności wśród duchowieństwa oraz podniesienie poziomu wykształcenia duchownych, poprzez wprowadzenie seminariów duchownych. Pierwszego seminarium powstało w 1564 roku w Rieti (środkowe Włochy).
-
Potwierdzenie zasad katolicyzmu szczególnie atakowanych przez protestantów:
- Dogmat o niepokalaniu Maryi Dziewicy .
- Utrzymano 7 sakramentów .
- Utrzymanie dogmatu o przeistoczeniu w czasie Mszy (chleb i wino stają się Ciałem i Krwią Chrystusa) .
- Sformułowanie katechizmu, w którym zawarto zasady wiary katolickiej.
- Potępienie ruchów protestanckich jako herezji. Uznanie wyłączności duchowieństwa w interpretacji Biblii, przy jednoczesnym uznaniu tradycji jako różnorzędnego Pismu Świętemu źródła wiary.
- Wprowadzenie obowiązku prowadzenia metryk parafialnych.
- Wyprowadzenia zakazu łączenia beneficjów w ręku jednego człowieka, co miało zapobiegać korupcji i chciwości.
- Wprowadzenia indeksu ksiąg zakazanych (1559 rok), na którym znalazły się księgi o treści niezgodnej z naukami Kościoła.
II Przed i po soborze trydenckim władze kościelne przeprowadziły reformy administracji, które zlikwidowały część nadużyć i miały usprawnić działanie aparatu kościelnego. Zmniejszono liczbę biskupów, poprzez uniecie biskupów tytularnych, ustalono liczbę kardynałów na 70 osób, wyprowadzono nakaz rezydencji biskupów we własnych diecezjach i objazdu podległych im parafii co najmniej raz na 5 lat.
III Papież Grzegorz XIII w roku 1582 wprowadził do użycia kalendarz (zwany gregoriańskim), który używany jest powszechnie na całym świecie jako jednostka mierzenia czasu.
IV Kościół ogłosił oficjalne tłumaczenie Biblii tzw. Wulgatę (1592 r.) oraz brewiarz (księga liturgiczna do odprawiania liturgii godzin, czyli codziennej modlitwy) i mszał rzymski (najważniejsza księga liturgiczna zawierająca teksty stałych i zmiennych części Mszy).
V Działalność Świętej Inkwizycji, której celem była walka z herezją i dbanie o czystość duchowieństwa. Instytucja ta, której działalność zarzucono wcześniej, została odrodzona za pontyfikatu papieża Pawła IV w roku 1542. Na czele inkwizycji stało święte Oficjum złożone z 6 kardynałów wywodzących się z zakonu dominikanów. Aparat inkwizycji współpracował ściśle z władzami policyjnymi i wojskowymi krajów, w którym funkcjonował, a które wykonywały zarządzenia inkwizycji. Bezpośrednim ściganiem winnych zajmowała się liczna sieć szpiegów. Osoby, którym udowodniono herezję były różnorako karane. Czasami stosowano upomnienie i nakaz pokuty. Innym razem walczono z herezją poprzez skazanie winnego na kary pieniężne, uwięzienie, odebranie majątku lub skazanie na śmierć (chociaż ten środek karania był wbrew obiegowej opinii bardzo rzadko stosowany). Majątek skazanego dzielono wówczas pomiędzy władcę i Kościół. Cześć zysków otrzymywał donosiciel.
VI Powołanie do życia Towarzystwa Jezusowego – jezuitów - przez Ignacego Loyolę (1540 r.). Cechami zakonu było pełne posłuszeństwo wobec papieża, zachowanie ścisłej hierarchii i dyscypliny organizacyjnej. Był to jednocześnie zakon elitarny – przy doborze kandydatów, jezuici kładli nacisk nie tylko na walory moralne, ale również cechy intelektualne kandydata, jego zdolność wymowy i umiejętność postępowania z ludźmi. Miało to ogromne znaczenie, gdyż zakon, przynajmniej w pierwszych latach działalności, skupił swoją energię na walce z Reformacją oraz nawracaniu na wiarę katolicką pogańskich ludów Azji i obu Ameryk. Jezuici ponadto działali na dworach królów, książąt, magnatów oraz wśród szlachty. Byli spowiednikami i kaznodziejami władców, przez co mogli w pewien sposób oddziaływać (a za ich pośrednictwem papież) na politykę państw, w których działali. Jezuici kształcili także młodzież, poprzez zakładanie i prowadzenie szkół o wysokim poziomie nauczania. W programach nauczania znalazły się nowatorskie przedmioty – nauki przyrodnicze i humanistyczne (np. starożytna literatura i obce języki). Klasy były podzielone według wieku uczniów, co również było pewnym novum.
