I Sytuacja geopolityczna Polski po objęciu władzy przez Kazimierza. W 1333 Kazimierz odziedziczył po ojcu Władysławie Łokietku tylko część dawnych ziem piastowskich - Małopolskę i Wielkopolskę. Pozostałe obszary znajdowały się nadal pod władzą obcych - Czech, Marchii Brandenburskiej i Zakonu Krzyżackiego lub krewniaków króla - udzielnych książąt piastowskich dążących do zachowania jak największej niezależności wobec potężny sąsiadów. Celem polityki króla polskiego było uzyskanie z powrotem tych ziem - Pomorza Gdańskiego, ziemi kujawskiej, chełmińskiej i dobrzyńskiej (z rąk krzyżackich), Śląska (lawirującego w kierunku wpływów czeskich), Mazowsza (rządzonego przez książąt dzielnicowych). W dalszej nieco perspektywie znajdowała się kwestia Pomorza Zachodniego (gdzie władzę dzierżyli książęta gryficcy). Ponieważ państwo polskie nie było, po latach rozbicia dzielnicowego, silne militarnie, król starał się osiągać cele polityczne w drodze pokojowej, przy użyciu dyplomacji, rzadziej przy użyciu wojska. Miało to sens, tym bardziej że ościenne państwa były wrogo nastawione do nowego państwa polskiego, widząc w nim zagrożenie i obawiając się, że Polska będzie dążyć do odzyskania utraconych ziem. Wrogowie Kazimierza, przez długi czas nie chcieli nawet uznać jego tytułu królewskiego, nazywając go "panem Krakowa". Kryły się za tym głębokie ambicje polityczne (Czechy) - dążenie do pozyskania korony polskiej dla siebie. Król musiał więc zneutralizować wrogie wobec państwa sojusze (przede wszystkim sojusz czesko-krzyżacki) i zlikwidować obce pretensje do korony polskiej.
II Wobec Zakonu Krzyżackiego Cel: pokojowe rozwiązanie konfliktu o zagarnięte przez zakon ziemi piastowskie. Zbrojny konflikt z krzyżakami mógł się zakończyć wojną na dwa fronty – z zakonem na północy i ich sojusznikiem, królem czeskim Janem Luksemburczykiem na południu. Kazimierz starając się uniknąć zbrojnego konfliktu, który dawał przewagę militarną przeciwnikom, rozpoczął negocjacje dyplomatyczne:
Zjazd w Wyszehradzie (Węgry), w którym sędziami w sporze byli monarcha czeski Jan Luksemburczyk (zwolennik krzyżaków) i węgierski Karol Andegaweński (reprezentujący postawy propolskie). W wyniku kompromisu zadecydowano, że Polska otrzyma z powrotem ziemie dobrzyńską i Kujawy w zamian za zrzeczenie się praw do Pomorza Gdańskiego i ziemi chełmińskiej na rzecz krzyżaków. Postanowienia te nie zostały zrealizowane, gdyż strona polska uznała wyniki rokowań za niekorzystne.
1339 – sąd papieski w Warszawie (leżącego na ternie naturalnego w sporze księstwa mazowieckiego). Legat papieski nakazał krzyżakom zwrot wszystkich ziem spornych Polsce oraz zapłacenie ogromnego odszkodowania i kosztów procesu. Orzeczeni to nie zostało zrealizowane, w wyniku akcji dyplomatycznej krzyżaków u papieża, który zwiesił wyrok po odwołaniu zakonu.
Kiedy pośrednictwo nie pomogło w rozwiązaniu sporu, wówczas Kazimierz zdecydował się na bezpośrednie rokowania z zakonem. Wynikiem rozmów był pokój wieczysty w Kaliszu - 1343. W wyniku postanowień kaliskich Pomorze Gdańskie zostało w rękach krzyżackich jako "jałmużna" króla polskiego, który zachowywał tytuł "pana Pomorza". W zamian w granice polskie powróciły Kujawy i ziemia dobrzyńska.
III Wobec Czech.
Jan Luksemburczyk, król czeski, odziedziczył po wymarłej dynastii czeskich Przemyślidów, pretensje do korony polskiej (ostatni Przemyślidzi byli korowanymi królami Polski). Przeciwnicy Kazimierza Wielkiego w Europie widzieli go raczej jako pana Krakowa, niż króla polskiego. Przeciwnicy Kazimierza Wielkiego w Europie widzieli go raczej jako pana Krakowa niż króla polskiego. Prawowitym dziedzicem do tronu polskiego był według nich król czeski. Nowy czeski władca był wstanie zrezygnować ze swoich roszczeń w zamian za uznanie przez Kazimierza swoich praw do Śląska i Mazowsza (piastowscy książęta dzielnicowi z obydwu tych dzielnic złożyli hołdy Czechom). Celem Kazimierza Wielkiego było przekonanie Luksemburczyka do zrzeczenie się roszczeń do korony królestwa polskiego i w dalszej cześć odzyskanie kontroli nad ziemiami piastowskimi, które z wyniku hołdów znalazły się w orbicie wpływów czeskich. 1335 - zjazd w Wyszehradzie. Król czeki Jan Luksemburczyk zrzekł się pretensji do tronu polskiego w zamian za ogromną sumę 20 tysięcy kop groszy praskich (srebrnej monety).
1339 – układ w Krakowie, w którego wynik Kazimierz uznał prawa zwierzchnie prawa Czech do Śląska, gdzie duża część książąt piastowskich znajdowała w związkach lennych z korną czeską. Układ było posunięciem taktycznym, nastawionym raczej na grę na czas z Luksemburczykiem, niż prawdziwą intencją polskiego władcy. W konsekwencji Polska przystąpiła do zbrojnej interwencji celem odzyskania Śląska.
1345 – 1348: wojna Polski i Czech o Śląsk. Kazimierz Wielki zaprzestał walk, gdy tron czeki objął król niemiecki Karol V. Żadna ze stron nie uzyskała przewagi w walkach, co w konsekwencji doprowadziło do pokoju w Namysłowie (1348 rok) - Polska uznaje prawa Czeskie do Śląska. Czesi zrzekają się praw do Mazowsza. Niebawem książęta mazowieccy uznali zwierzchność lenną Polski (1351 rok). Kazimierz Wielki zobowiązał się przy tym uwolnić książąt mazowieckich od zobowiązań lennych wobec Czech. Nowy król czeski, Karol Luksemburczyk uznał zaistniałe fakty i zrzekł się z pretensji do Mazowsza. W zamian Kazimierz miał zgodzić się na zrzeczenie swoich pretensji do księstwa świdnicko-jaworskiego, które miało zostać uzależnione od Czech. Władca polski zwlekał z ratyfikowaniem układu do 1356 r.
IV Wobec Rusi Halickiej. Kazimierz dążył do rozszerzenia wpływów polskich na wschodzie, co miało zrekompensować straty terytorialne poniesione przez Polskę na północy (Pomorze Zachodnie i Gdańskie) i południu (Śląsk). Na nowo zagarniętych terenach król mógł rozpocząć intensywną kolonizację polegająca między innymi na nadawaniu dób ziemskich zasłużonemu w wojnach rycerstwu. Dzięki ekspansji polityczno-militarnej otworzyć się miały drogi handlowe pomiędzy Polską a Morzem Czarnym. Polska stała się pośrednikiem pomiędzy Europą Zachodnią a koloniami genueńskimi nad Morzem Czarnym.
Po bezdzietnej śmierci księcia halicko – wołyńskiego Jerzego II (z pochodzenia piasta mazowieckiego o imieniu Bolesław, który uzysk władze w księstwie dzięki pokrewieństwu z ruską dynastią Rurykowiczów przez matkę) Kaźmierz sięgną po spadek po nim zgodnie z drugim układem w Wyszehradzie, na mocy którego Jerzy II oddawał władzę w swoim księstwie, w przypadku bezpotomnej śmierci, Kazimierzowi. Doprowadziło to wieloletnich walk o ziemie ruskie z Tatarami i Litwinami, którzy sami dążyli do panowania w regionie. W walce z wrogami Polska otrzymała pomoc zbrojną ze strony władców węgierskich, którzy w zamian za wsparcie mieli odziedziczyć tron polski po śmierci Kazimierza Wielkiego.
1344 – opanowanie ziemi sanockiej i przemyskiej.
1349 – włączeni do Polski Rusi Halicko-Włodzimierskiej ze Lwowem, Haliczem, Brześciem i Włodzimierzem.
Ostatecznie walki o Ruś halicko – wołyńską zakończyły się podziałem. Dawne księstwo halickie i zachodnią część Wołynia zajęła Polska. Pozostała część Wołynia (byłe księstwo łuckie) przejęli Litwini (1366 rok). Ziemie ruskie przyłączone przez Kazimierza Wielkiego zaczęto nazywać Rusią Czerwoną.
V Wobec Pomorza Zachodniego. Celem polityki Kazimierza było odzyskanie Pomorza dla Polski. Dzielnica ta nie była tak mocno powiązana z Polską, jak inne ziemie. Piastowie, uzależniając od siebie Pomorze, spotkali się z silną opozycją miejscowych władców (Gryfitów) oraz konkurencją ze strony Niemiec. W wyniku rozbicia dzielnicowego związki pomorsko – polskie uległy większemu rozluźnieniu, a miejscowi władcy znaleźli się pod wpływami niemieckimi. Kazimierz Wielki dążąc do przywrócenie kontroli nad ziemiami pomorskimi, zawiązał sojusz z księciem Bogusławem V, który został przypieczętowany małżeńskim pomorskiego władcy z córką króla, Elżbietą (1343 r.). Z tego związku urodził się Kazimierz (Kaźko IV), który jako wnuk króla polskiego był przez pewien czas brany pod uwagę jako kandydat do korony królewskiej. W roku 1365 Kazimierz przyjął hołd lenny od możnych brandenburskich i zajął Sanok i Drezdenko. Trzy lata później król zawarł sojusz z margrabią Nowej Marchii i przyłączył do Polski ziemie między Notecią, Gwdą a Pomorzem Zachodnim. Dzięki nowym nabytkom terytorialnym zostało przerwane połączenie lądowe między Marchią a zakonem krzyżackim.
