Armia islamskiej Hiszpanii

istoria islamskiej Hiszpanii rozpoczyna się wraz z początkiem VIII w. kiedy chrześcijańskie królestwo Wizygotów zostało zniszczone przez amię plemion Berberów, które pod wodzą wyzwoleńca Tarika ibn Zijada najechały Półwysep Iberyjski z terenów podbitej niedawno przez Arabów północnej Afryki (arab. Ifrikijja). W 711 r. król Ryderyk, mimo znaczenie przewagi liczebnej, został pokonany przez Tarika w bitwie nad rzekę Guadalete. W ciągu dwóch lat najeźdźcy, wzmocnieni posiłkami pod wodzą gubernatora Afryki, Musy ibn Nusajra, zajmowali kolejne miast, a w 713 r. opanowali stolicę królestwa, Toledo. W kilku kolejnych lat opór wizygocki został ostatecznie złamany. Po trzech wiekach rządów odeszli więc z areny dziejowej Wizygoci a rozpoczęło się kilkusetletnie panowanie arabskie na Półwyspie Iberyjskim. Nowo podbity tern – aż do południowych granic Francji, został nazwany al – Andalus (Andaluzja), stając się prowincją frontową kalifatu ommajadzkiego. Jedyną enklawą państwową chrześcijan było niewielkie królestwo utworzone w górach Asturii, na północy półwyspu.

Armia Berberów

Armia, która ruszyła do Hiszpanii składała się z mozaiki różnych grup. Ich główny trzon stanowili Berberowie. Ci nomadzi nie stanowili jedności. Różnili się od siebie pod względem wyznawanych wierzeń religijnych. Z czasem, po zięciu Północnej Afryki przez Arabów, niemal wszystkie zjednoczyły się pod sztandarem islamu. Gubernatorzy Maghrebu (arbs. Machreb - ,,Zachód”, obecnie Tunezja, Algieria i Maroko) zaczęli rekrutować do armii nowo nawróconych Berberów. W 711 armia złożona z neofitów, wzmocnionych pogańskimi nomadami, żołnierzami arabskimi oraz Berberami wyznającymi judaizm rozpoczęła kilkuletnia kompanię przeciwko Wizygotom.

Upadek potężnego, jak mogłoby się zdawać, królestwa był bardzo szybki. Nie jest jasne jak doszło do szybkiej klęski Wizygotów i dlaczego Arabom podbój ten przyszedł z łatwości. W podboju Półwyspu Iberyjskiego wzięło udział niewielkie liczebnie wojsko, maksymalne szacunki mówią o 7 tysiącach żołnierzy. Nie widomo także jak długo toczyły się walki ze stawiającymi opór resztkami Wizygotów. Nie jest również jasne czy wyprawa była pomyślana jako najazd łupieski, który, pod wpływem sprzyjających okoliczności, przyjął formę permanentnego zajęcia najechanych ziem, czy z góry przyjętym planem podboju. Konflikt wewnętrzny spowodowany z opanowaniem tronu wizygockiego przez uzurpatora Ryderyka, doprowadziło jednak do rozłamu wśród Wizygotów i knowań przeciwko władcy. Sami oni stanowili zresztą tylko niecałe 2 % społeczeństwa Półwyspu Iberyjskiego i kiedy zabrakło króla nie byli sami wstanie zorganizować skutecznego oporu.

Charakterystyka al – Andalus

Arabską Hiszpanię zamieszkiwały ludy o różnorodnym składzie etnicznym – nowo przybyli Arabowie i Berberowie, Hiszpano-Rzymianie, Wizygoci i Żydzi. Dosyć szybko następowała jednak stopniowa, i przybierająca na sile islamizacja mieszkańców. Ostatecznie Półwysep Iberyjski zamieszkiwali wyznawcy islamu, judaizmu i chrześcijaństwa o różnym składzie etnicznym. Elitą były arystokratyczne rody arabskiego pochodzenia, które łączyły się więzami krwi z Berberami i miejscowy rodami iberyjskimi. Pierwszym przykładem łączenia się rodów był ożenek wdowy pod Ryderyku, która stała się żoną pierwszego gubernatora Andaluzji. W ślad za nią poszły kolejne wizygockie arystokratki. Od 756 r. ziemie Iberii stały się azylem dla resztek ocalałej dynastii Omajjadów. Abd ar-Rahman I był jedynym męskim potomkiem dynastii Omajjadów, który unikną śmierci z rąk nowych władców świata islamskiego Abbasydów w czasie tzw. Krwawej Uczty w 750 r. w czasie które wymordowani zostali niczego nie podejrzewający podstępu męscy członkowie jego rodziny. Po kilku latach ucieczek i ukrywania się przedostał się na Półwysep Iberyjski gdzie został obwołany emirem, zapoczątkowując tym samym niezależny byt arabskiej Hiszpanii. Jego potomkowie rządzili w Hiszpanii do 1031 r. W ciągu 32 lat swojego panowania, zorganizował on silną armię i powstrzymał pochód chrześcijan na południe. Armia rahamandzicka zorganizowana była pierwotnie na wzór arabski. Postawę wojską – chociaż liczebnie niedużą – stanowili żołnierze arabscy pochodzący z garnizonów syryjskich (,,jund”), które pozostały wierne obalonej dynastii (jak i także ich potomkowie urodzeni poza Półwyspie Arabskim ale pamiętający o swoich korzeniach i podkreślający swój arabski rodowód). Żołnierze ci pomogli Rahmanowi I opanować arabskie posiadłości Iberii. Armia składała się ponadto z Berberów oraz neofitów iberyjskich (zwanych ,,daribat al-bu’nt”), którzy zorganizowani byli w jednostki kawalerii służące pod dowództwem rodzimych dowódców. W początkach IX w. na dworze władców pojawiła się ciężkozbrojna, elitarna gwardia (,,hasham”) w której szeregach służyli niewolnicy nabywani na europejskich i azjatyckich rynkach niewolników (np. liczni Słowianie) oraz miejscowi najemnicy. Z czasem gwardia pałacowa zostaje zasilona także Berberami. Oddziały gwardyjskie, stanowiące zarówno jazdę jak i piechotę, rozlokowane były w stolicy i jej okolicach.

Armia uzbrojona była w broń zarówno władnego wyrobu (zostały na nowo wykorzystane złoża metali znajdujące się na Półwyspie, jak i importowane z Europy i Azji (Turcji, Persji, Indii). Jeźdźcy uzbrojeni byli w miecze, czasami także maczugi i topory. Cześć z nich posiadał także łuku tureckie. Popularne były trzy rodzaje mieczów: ,,ifranji” (typ frankijski), ,,idwi” (typ berberyjski) oraz syryjskoarabski.

Piechota uzbrojona była włócznie o różnej długości. Bronią dalekiej rażenia był łuk turecki (bardziej solidny, refleksyjny) lub arabski (do masowego zasypywania wroga strzałami). Znana była również kusza, chociaż stosowano ją bardziej jako nowinkę i historyczne przykłady ukazują kuszników tylko przy obronie miast niż na otwartym polu.

Rozwój Kalifatu

Potomkowie Abd ar-Rahmana stopniowa podbijali kolejne ziemie, kierując się na północ. Jeden z nich, emir Abd ar Rahman III zdołał stworzyć nienależny od Bagdadu kalifat, ogłaszają się tym samym kalifem. Tym samy stolica Kordoba stała się ośrodkiem rywalizującym z jedynym doczasowym kalifatem. Za panowania tegoż władcy Kordoba, obok Bagdadu i Konstantynopola była największym centrum kulturalnym świata.

Państwo podzielone było na prowincje, które w czasie wojny zobowiązane były do dostarczenia z góry wyznaczonej liczby żołnierzy. Oddziały mobilizowały się wokół stolicy, gdzie przez okres kilkunastu dni (od 20 do 40) przechodziły dokładną inspekcję. Były to także czas na przygotowanie planów kampanii i powiadomienie lokalnych gubernatorów prowincji o potrzebie przygotowania zapasów żywności dl ludzi i koni oraz poprawę dróg, którymi przemieszczać będzie się armia. Dopełnieniem przygotowań była parada wojskowa na obrzeżach Kordoby, przed rezydencją kalifa – Miastem Kwiatów. Wyprawy wyruszały na wojnę zazwyczaj w piątek, święty dla muzułmanów dzień.

Rozbicie Kalifatu

Koniec X wieku jest czasem wzmożone aktywności wojennej państwa, co wiąże się z osobą wezyra Muhammada ibn abi Amira, który przejął faktyczną władzę, najpierw praktycznie, później już nominalnie. Zlikwidował on gwardię pałacową i zastąpił ją oddanymi sobie bardzo dobrze opłacanymi żołnierzami najemnymi (głownie chrześcijańskiego pochodzenia), przy pomocy których usunął nieletniego kalifa. Wraz z dojściem do władzy Amira, zmieniła się również polityka państa wobec chrześcijańskich sąsiadów względem których Omajjadzi starali się prowadzić działania również o charakterze pokojowym. Każdej wiosny i jesieni Amir prowadził wyprawy przeciwko chrześcijańskim państwom na północy Hiszpanii. Łącznie stanął na czele co najmniej 56 zwycięskich najazdów. Militarne sukcesy były możliwe nie tylko dzięki umiejętnościom militarnym i sprytowi politycznemu ale także profesjonalizacji armii, która w tym czasie przechodziła przemianę z wojsk opartych na powoływanych pod broń cywilów oraz głównie półprofesjonalnych oddziałów na stałą, zawodową armię, opłacaną z nowo nałożonych podatków. Wojsko to składało się w dużej mierze z Berberów sprowadzanych z Maghrebu a liczne kampanie wojenne nie tyle miały na celu zajmowanie nowych terytoriów co permanentne osłabienie chrześcijan i blokowanie przez to ich konsolidacji i wzmocnieniu oraz zdobycie łupów i niewolników. Mieszkańcy Andaluzji zostali zwolnienie ze służby wojskowej, a armia omajjadzka przybrała głownie charakter berberski i obcy. Dodatkowo w armii służyli chrześcijanie, Słowianie, Murzyni, mieszkańcy Andaluzji oraz powodowani fanatyzmem religijnym ochotnicy ze świata arabskiego. Oddziały z Mahrebu nie miały już charakteru plemiennego – czyli na czele jednostki stał dowódca z danego plemienia, ale uległy pomieszaniu etnicznemu, przyjmując rozkazy od wyznaczonych czy raczej narzuconych przez wodza dowódców. Zwycięskie kampanie i łupy – utrzymywały morale i zadowolenie żołnierzy na wysokim poziomie - wzmacniały też pozycję Amira, który potrafił istniejące animozje narodowościowe wykorzystać do skłócenia potencjalnych przeciwników i tym samym od razu zapobiec tworzeniu się opozycji przeciwko jego osobie. Dzięki zdolnościom organizacyjnym, sprytowi i inteligencji był on niekwestionowanym liderem i wodzem. Po śmierci Amira, ustawiona przez niego dynastia Amirydów nie zdołała utrzymać jedności państwa. Do władzy próbowali powrócić również Omajjadzi. Przez następne ponad dwadzieścia lat ciągłe bunty i powstania inicjowane przez różne frakcje wprowadzały i obalały kolejnych kalifów z ich rodu, starając się przede wszystkim zmniejszyć wpływy znienawidzonych Berberów. W 1031 r obalony został ostatni Omajjada. Andaluzja rozpadła się na szereg mniejszych państewek, nazywanych Maluk at-tawaif. W różnych prowincjach i miastach pojawiło się ich ponad dwadzieścia, w większości krótkotrwałych i skłóconych ze sobą bytów.

Walki pomiędzy nimi zostały wykorzystana przez chrześcijańskie państwa północy, które przetrwały w górach Asturii broniąc się przed regularnymi atakami. Dopóki mieli oni naprzeciwko sobie zjednoczony kalifat kordobański ich postępy były nieduże. Od momentu rozpadu państwa, chrześcijańscy władcy – wsparci przez współwyznawców, głównie z ziem francuskich – przekroczyli góry Sierra de Guaderrama podbijając, jedno arabskie księstewko po drugim. Powstały królestwa Nawarry i Aragonii, jednak do zupełnego zwycięstwa chrześcijan brakowało żołnierzy. Większość państewek padała natomiast łupem marokańskich Almorawidów - berberyjskiej dynastii rządząca na ternach północno-zachodniej Afryki i Hiszpanii w latach 1061-1147. Wojowniczy Almorawidzi byli potomkami jednego z plemion berberskich w północno-zachodniej części Sahary. Plemię owo wyznawało radykalną doktrynę islamską i szerząc ją na inne plemiona, w drodze świętej wojny, zajęło rozległe tereny północnej Afryki stworzą tym samym najpotężniejsze państwo islamskie na arabskim Zachodzie. W 1086 r. wojowniczy Berberowie, wezwani na pomoc przez arabskiego władcę Sewilli przeciwko chrześcijanom, zadali klęskę królowi Leonu, Kastylii i Galicji, Alfonsowi VI pod Zallak. Po krótki powrocie do swoich afrykańskich siedzi Almarowidzi powrócili do Hiszpanii, którą podbili aż po rzekę Ebro. Pod władzą berberyjskiej dynastii znalazł się w ten sposób Mahreb i większość Hiszpanii. Almorawidzi ustanowili w swoim państwie surowe rządy – podniesione zostały podatki, rozpoczęły się prześladowania innowierców. Elitą państwową stała się koczownicza arystokracja wojskowa. Dzielni wojownicy berberscy wśród luksusu miast iberyjskich szybko utracili jednak z czasem swoją surowość i cechy bojowe na rzecz uciech i zabaw. Kres ich władztwa położyli Almohadzi (również berberskiego pochodzenia), którzy w 1141 r., jak wcześniej poprzednicy, doszli do panowania w Hiszpanii pod hasłami odnowy religijnej. Władali w niej do 1269 r. do klęski zadanej im przez chrześcijan pod Las Navas de Tolosa.

Panowanie muzułmanów utrzymało się najdłużej na południu, w królestwie Grenady. To tam zbiegli się wypierani z Półwyspu Pirenejskiego przez chrześcijan, wyznawcy islamu. W Grenadzie, w latach 1232-1492, władała dynastia Nasyrydów, która pojawiła się z chwilą upadku Almohadów i rozpadu arabskiej części Hiszpanii na księstwa rządzone przez różne islamskie rody.
Gęsto zaludnione państwo doszło do kwitnącego stanu - na wysokim poziomie stało rzemiosło, handel ale także ogrodnictwo i sadownictwo. Po długiej, dziesięcioletniej wojnie z królestwami Kastylii i Aragonii, Granada upadła w 1492 roku. Był to ostatni punkt oporu muzułmanów na Półwyspie. Zwycięskie państwa chrześcijan, niebawem utworzyły zjednoczone królestwo Hiszpanii.

Ciekawostki rodem z Andaluzji...

Znana skała

Gibraltar - słynna już od starożytnych czasów skała, przez wieki zwana była Calpe, przybrała obecną nazwę w 711 r. Wysłany na zwiad berberski wódz, Tarik bin Zijad, na czele 7 tysięcy jeźdźców berberskich wylądował na Półwyspie Iberyjskim obok skały Calpe. Żołnierz nazwali ją Dżabalat-Tarik - Góra Tarika, która to nazwa po zniekształceniu nosi dzisiaj nazwę Gibraltar. Arabowie zachowują po dziś dzień oryginalną nazwę. Do początku XVIII wieku obszar był częścią Hiszpanii, a od 1713 znajduję się - zgodnie z umową - ,,na wieczność" we władaniu Wielkiej Brytanii. Obydwa kraje nadal pozostają w sporze - jak dotychczas tylko dyplomatycznym - o powyższy obszar.

więcej ciekawostek...