Armia Sumeru i Akadu

Armia Sumeru

spółczesny Irak jest miejscem powstania Sumeru i Akadu, dwóch organizacji państwowych, które stworzyły najbardziej wyrafinowany system wojskowy epoki brązu. Starożytni Grecy nazwali ten teren Mezopotamią, co dosłownie oznacza "kraj między dwoma rzekami", odnosząc tę nazwę do Tygrysu i Eufratu. W Biblii teren ten nazwany jest Sumerem, co odnosi się z kolei do terenu wokół miasta Ur, z którego miał pochodzić ojciec narodu żydowskiego, Abraham. Kilkaset kilometrów na północny zachód znajdował się Akad, z którego około 2300 roku Sargon I Wielki rozpoczął kampanię wojenną, która zjednoczyła Sumer i Akad z sąsiednimi terytoriami i stworzyła pierwszą militarną, dyktatorską organizację państwową.

Powyższe tereny były miejscem, gdzie (obok Egiptu) pojawiła się pierwsza cywilizacja na ziemi. W VI tyś. p.n.Ch. odnaleziono w Mezopotamii zalążki pierwotnych cywilizacji, których cechą charakterystyczną było tworzenie pierwszych na świecie osad typu miejskiego jak Ur, Uruk, Nippur czy Girsu i Lugasz. Nie sposób jednak określić, czy owa ludność zaczęła zakładać związki państwowe, które miały czuwać i koordynować wspólną pracę nad tworzeniem systemu irygacyjnego, niezbędnego do prawidłowego funkcjonowania ludności. Procesy państwotwórcze pojawiły się ze znaczną siłą w III tyś. wraz z pojawieniem się tajemniczych Sumerów. Rodzime mity wskazują, że Sumerowie przybyli do Mezopotamii ze Wschodu poprzez Zatokę Perską i wyspę Bahrajn. Pewne hipotezy sugerują, że Sumerowie byli spokrewnieni z twórcami kultury Indusu w V/VI tyś. lub nawet z ludami parmirsko – tybetańskimi, czy też wietnamskimi. Sumerowie, po zajęciu Mezopotamii (ok. 3500 roku) stworzyli szereg (z czego czternaście odgrywało znaczącą rolę) miast – państw, które walczyły ze sobą o prymaty; chociaż żadnemu z nich nie powiodło się stałe zjednoczenie Mezopotamii.

Życie społeczne typowego miasta sumerskiego skupiało się wokół świątyni, gdzie znajdowały się liczne agendy miasta: warsztaty, magazyny, biura oraz punkty handlowe. Z tego powodu naczelna władza państwowa spoczywała w rękach króla - kapłana, noszącego tytuł En (lub Ensi). Stopniowo, w nieznanych dotychczas okolicznościach, wyodrębniła się od władzy religijnej, władza naczelnika wojskowego, który zaczął zamieszkiwać w nowym, świeckim pałacu, niezależnym od świątyni. Władza świecka i religijna uległa rozdwojeniu, kiedy jeden z królów miasta Kisz, zaczął się tytułować Lugal (Wielki Człowiek). Najprawdopodobniej wiązało się to z walką pomiędzy poszczególnymi miastami sumeryjskimi o poszerzenie terenów rolniczych oraz kontrolę nad zasobami i źródłami wody pitnej. Oznaczało to, że król-kapłan został zastąpiony przez króla-wojownika, który dążył do zwiększenia swojej domeny kosztem innych miast-państw. Władca skupiał w swym ręku władzę administracyjną, sądowniczą i wojskową. Każde z sumeryjskich państw-miast rozwinęło podobną formę wojskową. Z czasem wzrost dobrobytu motywował co prężniejsze ośrodki i ich ambitniejszych władców do prób narzucenia swojej hegemoni politycznej sąsiadom. Ambitne plany jednych władców wobec innych kończyły się zwykle wojną. W tych niespokojnych czasach remedium na napaście było otaczanie murami własnych miast. Silniejsze ośrodki miejskie, jak Ur, Lagasz i Girsu, podporządkowywały sobie słabsze, a łupy przypadały władcy, który rozdzielał je pomiędzy wojowników, tworzących stopniowo arystokrację, będącą podporą naczelnika wojskowego.

Los przegranych był okrutny. Jeńców z reguły zabijano. Podobny los mógł spotkać również ludność cywilną zdobytego miasta. Jeśli tak się nie stało, wówczas mieszkańcy zdobytej miejscowości stawali się niewolnikami, którzy stawali się własnością dowódców oraz świątyń. Wzięci do niewoli mogli także być oślepieni. Z czasem, niektórzy władcy uprowadzali pokonanych i osiedlali na wybranym przez siebie terenie jako ludność niewolniczą.

Około 2500 roku sumerskie miasta-państwa znajdowały się w szczytowym momencie swojego rozwoju jako organizacje społeczne. Celem poszczególnych władców, stojących na czele tych nielicznych jeszcze drużyn wojskowych, było zapewnienie przewagi nad Sumerem i stworzenie jednej dynastii władającej całą krainą.Tak więc Umma i Lagasz, jak podają odkryte dawne dokumenty, toczyły zbrojny, trwający latami, spór o graniczne pole. Wkroczenie na wojenną ścieżkę Lagasz zakończyło się jego zwycięstwem, za którym przyszły kolejne udane wojny z Ur, Uruk, Kisz oraz Elamem. Zwycięstwa nie był jednak trwałe, co było charakterystyczne dla wojen toczonych przez sumeryjskie miasta. Niebawem gwiazda Lagasz zanikła, kiedy dawny przeciwnik, Umma, pobił swojego wroga i przez pewien czas panowało nad Sumerem a jego wojska doszły do Morza Śródziemnego. Szczytem potęgi Sumerów było panowanie I dynastii z Ur (ok. 2500 r.); chociaż Sumerom nigdy nie udało się zjednoczyć na stałe Mezopotamii. Część miast sumeryjskich walczyła również z wrogami zewnętrznymi, z czego szczególnie niebezpiecznym przeciwnikiem okazał się, znajdujący w północnozachodnim Iranie, Elam. Wojny pomiędzy Elamem i Sumerem można nazwać, chociaż bardzo ogólnie, pierwszymi konfliktami iracko - irańskimi. Po raz pierwszy w historii pojawili się żołnierze zawodowi, skupieni w stałych drużynach, liczących od 600 do 700 wojowników, które były na utrzymaniu władcy. Wojownicy zapewniali sobie jednak uzbrojenie we własnym zakresie. Dodatkowo na czas wojny, władcy mobilizowali milicję miejską, która była główną siłą w czasie walk.

Wysoka kultura sumeryjska (pomimo zaniku wiedzy o tym ludzie aż do przełomu XIX/XX w.) miała ogromny wpływ na pozostałe narody, zamieszkujące Mezopotamię. Ciągłe walki wewnętrzne i zewnętrzne, doprowadziły do rozwoju sztuki wojennej na skalę, nieznaną nigdzie dotąd. Przykładowo, pierwsza udokumentowana historycznie wojna na świecie, rozegrała się w roku 2525, pomiędzy królami miast Lugasz i Umma. Upamiętniająca zwycięstwo władcy z Lugasz, Stella, daje znaczne wyobrażenie o sztuce wojennej Sumerów. Armie poszczególnych miast, walczyły systemem falangowym, zwanym “sumeryjskim jabłkiem” (Stella pokazuje falangę głęboką na sześć szeregów i ośmiu żołnierzy w pierwszym szeregu). Żołnierze byli uzbrojeni w dzidy i nosili na głowie hełmy (najprawdopodobniej z cyny) oraz pewien rodzaj odzieży ochronnej, jak i tarcze. Odzież ochronna i hełmy są pierwszym przykładem zastosowania ochrony przed bronią ofensywną. Szczególnie skuteczną do obrony przed jedną z najstarszych broni ludzkości (istniejącą od 6000 r.) maczugą, która została niemal całkowicie wyprowadzona z użytku przez żołnierzy sumeryjskich. Armie miały też do dyspozycji rydwan, czy raczej wóz czterokołowy, zaprzęgnięty w cztery zwierzęta (dzikie osły). Początkowo rydwan niezgrabny i ciężki wóz, służył raczej do transportu niż bezpośredniej walki. Do czasów Aleksandra Wielkiego taki wóz był głównym środkiem transportu dla jednostek logistycznych. Inne ludy uczyniły z wynalazku Sumerów niezwykle skuteczną broń – rydwan wojenny. Stella pokazuje również miecz sierpowy, będący główną bronią późniejszych armii egipskich oraz wojowników kananejskich. Znany był również topór wojenny, skonstruowany w ten sposób, aby przebić zbroję z brązu. Broń ta okazała się później najbardziej niszczącym narzędziem w armiach starożytnych. Oddziały sumeryjskie miały regularną ilość wojowników i podzielone były na 6, 60, 120, a nawet 600-osobowe jednostki.

Mimo wysokiego rozwoju cywilizacyjnego czas upadku Sumerów był już bliski. Ciągłe walki pomiędzy poszczególnymi miastami oraz z coraz bardziej aktywnymi wrogami zewnętrznymi, osłabiły Sumerów na rzecz innych ludów, Semitów, którzy utworzyli główny ośrodek w Akad. Semici najprawdopodobniej zamieszkiwali Mezopotamię już za władzy Sumerów. Ich pierwotne siedziby znajdowały się prawdopodobnie między Syrią a Mezopotamią. Ostatecznie Semici, pod wodzą akadyckiego władcy, Sargona (2316 - 2280), dysponując nową bronią - łukiem kompozycyjnym, zdołali narzucić swoją supremację Sumerom. Sumer wkroczył w nowy okres - panowania Sargona I i jego potomków z dynastii akadyjskiej. Mimo klęski Sumerowie postali ważnym czynnikiem w nowym państwie i razem z Akadem stworzyli nową kulturę, która przetrwała ponad dwa tysiące lat. Ponieważ nie był już obszar jednolity etnicznie, Akadowie oparli swoje władztwo na urzędnikach i armii, której człon stanowili Semici.

Armia Akadu

Armia Akadu, w przeciwieństwie do wojsk sumeryjskich, była znacznie lżej uzbrojona. Walczyła w dosyć luźnej formacji. Podstawową bronią był nowo odkryty łuk kompozycyjny, który pozwalał na skuteczną walkę z odległości. Lekkość oddziałów Akadu pozwalała na szybkie i nagłe manewry, co dawało im przewagę nad mniej mobilnymi, ciężej uzbrojonymi Sumerami. Łucznicy akadyjscy wprowadzali zamieszanie i wyrwy w zwartych szeregach przeciwników, dzięki czemu pozostałe oddziały, uzbrojone w dzidy, topory i sztylety, miały możliwość rozbicia szeregów osłabionego wroga. Sargon wprowadził po raz pierwszy w historii stałą armię zawodową, co miało ogromne znaczenie w czasie wielu podbojów, które rozszerzyły terytorialnie państwo do Morza Śródziemnego na zachodzie i Elamu na wschodzie. Jego ekspedycje wojskowe dotarły do gór Libanu w Syrii i obszar Taurusu w Azji Mniejszej. Być może opanował on również Cypr. Stałe wojsko twórcy potęgi Akadu, składało się głównie z chłopów, rekrutujących się z okolic Akadu. W całym imperium stacjonowała również milicja. Następcy Sargona, dokonali głębszego podziału armii na jednostki łuczników i pozostałe oddziały walczące poszczególnymi rodzajami broni.

Odrębność etniczna, silne, własne tradycje podbitych ludów oraz faworyzowanie Akadyjczyków, sprzyjało buntom i powstaniom, z którymi musieli mierzyć się kolei władcy Sumero-Akadu. Armia akadyjska musiał też toczyć boje obronne z sąsiadami - na zachodzie i północy (Huryci). Problemy ekonomiczne osłabiły dodatkowo państwo, które musiało zmierzyć się z nacierającymi na bogate miasta mezopotamskie, hordami nomadów. Państwo akadzkie musiało również walczyć z Elamitami i ciągłymi powstaniami w sumeryjskich miastach.

Ostatnie wielki

Po upadku Akadów. Do głosu doszli ponownie Sumerowie z Lagasz, a następnie tzw. III dynastia z Ur, które to byty, chociaż obszarowo były mniejsze od upadłego imperium Akadów, to jednak bardziej spójne. Cały czas Sumerowie musieli walczyć z wrogami zewnętrznymi - Amorytami co ostatecznie doprowadziło i do upadku III dynastii, około 2003 roku, kiedy to ostatni władca został wzięty do niewoli, a Mezopotamia została podbita przez ludy koczownicze: na arenę dziejową wkroczyły Babilon, państwo Marii, Aszur i Larsa. Sumerowie, jako grupa etniczna, rozpłynęli się wśród Semitów.

Wraz z podbojem perskim Babilonu ostatecznie upadła ostatnia semicka monarchia oparta na dziedzictwie Sumerów. Zapewne, biorą pod uwagę długie i złożone losy tego wielkiego miasta (ponad 2 tysiące lat), było to przełomowe wydarzenie i fakt bezpowrotnej utraty niepodległości. Przez dwa kolejne wieki Mezopotamia była pod władztwem perskim, już tylko jako prowincja, a następnie kilkukrotnie zmieniała władców, którzy przybywali z zachodu lub wschodu, a później stać się obszarem, o który konkurował Rzym z monarchiami Partów i Persów, którzy ulegli w VII wieku Arabom. Z czasem, kwitnące tereny, przesiane miastami i wioskami, zastąpiły osady Beduinów lub zamieniły się w sztuczne wzniesienia, zwane tepe, które stworzyła naniesiona przez wiatr ziemia pokrywając tysiące lat historii, którą w ostatnich wiekach na nowo odkrywają kolejne ekspedycje archeologów. I chociaż kultury te bezpowrotnie odeszły, zachował się o nich pamięć m.in. w Biblii.

Ciekawostki

Wprowadzili instytucję posła i ambasadora

W czasach zapomnianych imperiów gwarancje pokojowe pomiędzy stronami uzyskiwano m.in. poprzez polityczne małżeństwa. Była to epoka i czas, kiedy sojusze międzynarodowe ulegały ciągłym zmianom, a relacje pomiędzy władcami utrzymywane były za pośrednictwem posłów. Ci wysłannicy królewski na obcy dwór pełnili funkcję ambasadorów - przekazywali korespondencje swoich panów, znali ich treść i mogli prowadzić rozmowy i rokowania, które dotyczyły powierzonej im misji. Niektórzy władcy utrzymywali stałych przedstawicieli na obcych dworach. Dyplomaci mieli zapewnioną nietykalność i ochronę oraz bezpieczeństwo powrotu do kraju po zakończeniu misji. Głównymi zadaniami wysłanników były więc manewry dyplomatyczne dotyczące wzajemnych stosunków, posunięć na arenie międzynarodowej, negocjowani sojuszów wojskowych czy dynastycznych małżeństw. Misja dyplomatyczna miła także zadania wywiadowcze. Dobrze rozwinięta sieć szpiegowska, mogła nawet dotrzeć na dwór. Przykładem takiego udanego działania są agenci państwa Marii, którzy działali w najbliższym otoczeniu króla Babilonu, Hammurabiego. Przebiegli dyplomaci znali np. przebieg wypraw wojennych, nastroje panujące w wojsku czy plany polityczne Babilończyków, o czym informowali swojego władcę. Panaceum na niechcianą działalność posłów było ich przetrzymywanie w komnatach, aż do czasu kiedy tajemnica nie musiała być dalej utrzymywana.

Tajemniczy pochówek

W czasie jednej z ekspedycji archeologicznych działających na obszarze gdzie kiedyś znajdowało się miasto Ur, odkryto grób królewski. Wraz z władcą leżały w nim jego podwładni. Zespół archeologów zidentyfikował łącznie 74 osoby, z których sześć było mężczyznami, a pozostałe kobietami. Ciała sześciu mężczyzn zostały znalezione w pobliżu wejścia do "dołu śmierci" i były wyposażone w hełmy i broń, niejako stanowiąc symboliczną straż odpowiedzialna za ochronę władcy i jego miejsca ziemskiego spoczynku przed potencjalnymi rabusiami grobów. Jeśli chodzi o kobiety - te młode - większość z nich była ułożona w czterech rzędach w północno-zachodnim rogu grobowca, podczas gdy sześć znajdowało się pod baldachimem w południowym rogu, a kolejne sześć w pobliżu trzech lir przy południowo-wschodniej ścianie grobowca. Osoby te zapewne miały towarzyszyć zmarłemu władcy w zaświatach i mu usługiwać. Przyczyną śmierci było otrucie. Otwartym pozostaje pytanie, czy, a jeśli tak, to ile osób spożyło truciznę dobrowolnie, a ile zostało do tego zmuszonych. Ten makabryczny - z dzisiejszego punktu widzenie - obrządek nie był praktykowany najprawdopodobniej w innych sumeryjskich miastach.