Bitwy morskie

epoki antyku

Wprowadzenie, Egipcjanie, Kreteńczycy, Achajowie, Fenicjanie, Grecy, Zmagania Greków z Etruskami i Kartagińczykami, Kartagińczycy, Etruskowie, Wojny grecko-perskie, Persowie, Wojna peloponeska, Rzymianie, Wojny punickie, Wojny macedońskie, Wojny domowe.

Wprowadzenie

Ty zaś zbuduj sobie arkę z drzewa żywicznego (…)¹. jedna z najbardziej powszechnych, pisemnych wzmianek na temat statków w czasach starożytnych pochodzi z Biblii i dotyczy Arki Noego. Dzieje żeglugi sięgają już czasów pradawnych, od kiedy zrozumiano, że tradycyjne przemieszczanie się jest znacznie mniej efektywne niż poruszanie się z prądem rzeki. Stąd też rozpoczęto próby okiełznania tego żywiołu. W różnych częściach świata rozpoczęto budowę pierwszych drewnianych łodzi, udoskonalanie i ich modyfikowanie. I tak metodą prób i błędów, najpierw poskramiając rzeki, człowiekowi udało się wypłynąć na morza i oceany. Uważa się, że żegluga jako taka ma swoje początki na Morzu Śródziemnym około 5000 lat p.n.e.

Źródła historyczne na temat batalii stoczonych na wodzie dotyczą niemalże całej epoki starożytności, z pominięciem czasów najdawniejszych. Pierwsza opisana bitwa przypada na XII stulecie p.n.e. Nie wyklucza to faktu, że możliwe jest iż bitwy morskie rozgrywały się wcześniej, lecz brak jest na ten temat przekazów źródłowych. Ostatnim poważnym starciem w dziejach antyku była bitwa pod Akcjum w 31 roku p.n.e., w czasach późniejszych flota rzymska panowała na Morzu Śródziemnym i nie posiadała przeciwnika, co skutkuje brakiem źródeł mówiących o starciach Rzymian z flotą wroga.

Podstawowym akwenem, na którym rozgrywały się omawiane wydarzenia historyczne, było Morze Śródziemne wraz z morzami wewnętrznymi - Egejskim, Jońskim, Tyrreńskim. Spowodowane jest to sprzyjającymi warunkami do rozwoju żeglugi w basenie Morza Śródziemnego, można wyróżnić korzystny klimat, stałe wiatry, urozmaiconą linię brzegową, bezchmurne niebo, które pozwala na śledzenie ciał niebieskich czy też charakterystyczne punkty orientacyjne na wybrzeżu.

Starożytna żegluga polegała głównie na żegludze kabotażowej - od portu do portu. Szacowanym dziennym dystansem jaki pokonywały statki antyczne to 35-40 km. Jedynie w czasie przewozu krótkoterminowych towarów oraz działań wojennych wyprawiano się na dłuższe dystanse, bez wpływania do przystani. Teksty źródłowe dowodzą, że ówcześni żeglarze posiadali wiedzę na temat wiatrów, prądów morskich, a także przypływów i odpływów. Prawidłowym jest stwierdzenie, że żeglarze w starożytności byli niewolnikami wiatrów, uzależniała ich siła oraz kierunek wiania. Najprawdopodobniej nie znane były przyrządy pomiarowe lub używano tylko dość prymitywnych ich wersji, w zwyczaju było nawigowanie za pomocą określania wysokości gwiazd względem masztu i ożaglowania. Wyznaczano więc kursy za pomocą punktów orientacyjnych lub Słońca i gwiazd. Ryzykowane było stawianie na dobrą pogodę zwłaszcza w miesiącach zimowych. Odyseja Homera podaje informacje związane z obserwacją nieba w czasie podróży morskich. Odys, wyruszając w drogę, po zbudowaniu łodzi, dostał radę od nimfy Kalipso, aby śledzić nocne niebo:

Trudnym jest określenie gdzie po raz pierwszy ludzie posłużyli się łodzią jako okrętem wojennym i kiedy morza stały się areną działań wojennych. Już najstarsze państwa posiadały floty wojenne, które tworzyły morskie siły zbrojne. Głównym okrętem wojennym starożytności był wiosłowiec, żagle nie były powszechnie stosowane w czasie starć. Pierwszymi okrętami jakie budowano były monery o jednym rzędzie wioseł. Następnie powstawały szybkie i zwrotne triery z trzema rzędami wioseł. Flota rzymska od I wieku p.n.e. wykorzystywała liburny wyposażone w jeden rząd wioseł, dodatkowo wyposażone były w katapulty i balisty.

Głównymi sposobami walki wykorzystywanymi w starożytności był abordaż - przejście na statek przeciwnika i walka wręcz, łamanie wioseł w okrętach przeciwników, taranowanie, miotanie pocisków (podejrzewa się, że już z czasów antycznych pochodzi ogień grecki). Wraz z odbywającymi się bitwami kształtowały się sposoby walki, szyki bojowe oraz taktyka zespołowa. Początkowo walki miały charakter starć czołowych, następnie floty wypracowały taktykę manewrowania łodziami, oskrzydlania, pozorowania ucieczki czy też rozbijania szyków przeciwnika. Następnie stosowano szyk torowy i szyk skośny. Bitwy rozgrywały się głównie za dnia, blisko brzegu, nocą załogi odpoczywały.

Najpierw okręty były wykorzystywane do transportu łupów wojennych i niewolników oraz do przewożenia wojsk na terytorium wroga. Wzmianki na ten temat pochodzą z okresu Starego Państwa Egipskiego, z końca IV tysiąclecia p.n.e. Dopiero na III tysiąclecie p.n.e., na okres Średniego Państwa datowana jest pierwsza bitwa okrętów. Nie była to jednak bitwa morska, lecz tzw. rzeczna, ponieważ stoczona została na Nilu. Powstanie silnej floty wojennej w Egipcie przypada na wiek XVI p.n.e. - na okres Nowego Państwa. Okręty wyposażone w żagiel, wiosła i taran wykorzystywane były w wyprawach do Palestyny i Syrii, nie uczestniczyły one jednak czynnie w działaniach wojennych. Pierwsza bitwa, w której flota działała razem z siłami lądowymi, to stoczona na przełomie XIII-XII wieku p.n.e. - bitwa pod Magdalą.

Więcej informacji na temat działań wojennych pozostawili Grecy oraz Rzymianie, pochodzą nawet sprzed V wieku p.n.e. Najpierw potęgą na Morzu Śródziemnym były państwa greckie, około VI wieku p.n.e. równie silna stała się Persja i tak też między tymi państwami rozegrały się pierwsze potężne bitwy morskie. Wielkie morskie batalie rozegrały się również w czasie wojny peloponeskiej między Atenami i Spartą. W III wieku p.n.e. na Morze Śródziemne wypłynęły okręty rzymskie i to one rozpoczęły okres swojej dominacji trwający aż do upadku Imperium Rzymskiego. Rzym zwrócił swe siły w kierunku południowego wybrzeża Morza Śródziemnego, a flota wykazała się w czasie wojen punickich stoczonych z Kartaginą.

Wprowadzenie, Egipcjanie, Kreteńczycy, Achajowie, Fenicjanie, Grecy, Zmagania Greków z Etruskami i Kartagińczykami, Kartagińczycy, Etruskowie, Wojny grecko-perskie, Persowie, Wojna peloponeska, Rzymianie, Wojny punickie, Wojny macedońskie, Wojny domowe.

Egipcjanie

Pierwsze okręty wojenne ukazane zostały na płaskorzeźbie egipskiej. Pochodzi ona z okresu Starego Państwa, z okresu rządów faraona Sahure z dynastii V - XXVI w p.n.e. Na podstawie płaskorzeźby wnioskować można, że już w tamtym czasie Egipt posiadał pełnomorską flotę wojenną. Ukazuje ona bowiem flotyllę egipską wracającą z udanej wyprawy. Statki wraz z pełną załogą przywożą łupy i jeńców. W czasach VI dynastii istniał urząd tzw. domu broni, który sprawował władzę nad wyrobem broni dla armii oraz okrętów dla floty.

Okręty Egipskie brały udział w starciach z Hyksosami początkiem wieku XVI p.n.e. Działały one najprawdopodobniej wyłącznie na Nilu i wykorzystywane były jednie do przewozu wojsk na terytorium wroga. Źródła ikonograficzne dostarczają informacji o flocie królowej Hatszepsut (XVI wiek p.n.e.). Były to okręty o znacznych rozmiarach, wyposażone w wiosła, żagiel i pewnego rodzaju taran. Można więc przypuszczać, że egipskie okręty pływały po wodach Nilu, Morza Śródziemnego i być może Czerwonego już od pierwszej połowy III tysiąclecia p.n.e. Z tego okresu brakuje jednak informacji o jakichkolwiek bitwach z bezpośrednim udziałem floty. Statki wykorzystywano głównie do transportu. Do pierwszej bitwy z udziałem okrętów doszło na Nilu najprawdopodobniej z którymś z plemion nubijskich, Egipcjanie odnieśli zwycięstwo niszcząc siły wroga.

Pierwsza znana ze źródeł historycznych bitwa morsko-lądowa rozegrała się w XII stuleciu p.n.e., w czasie panowania Ramzesa III. Przeciwnikami Egiptu były ,,ludy morza" - plemiona Tursza, Szardana, Szekelesza, Akajwasza, Pulasti - Filistyni, Zakara, Danuna, Waszesz. ,,Ludy morza" zwycięsko najeżdżały ziemie na wybrzeżach Morza Śródziemnego, dopiero w Egipcie ich siły zostały rozbite w czasie bitwy w Delcie Nilu, w pobliżu miasta Magdala. Bitwa była bardzo zacięta, brały w niej udział oddziały wojska lądowego, flota, a nawet sam faraon. W krwawych walkach zginęło około 12,5 tysiąca osób. Egipcjanie odnieśli wspaniałe zwycięstwo zatapiając wszystkie okręty wroga i biorąc w niewolę masę jeńców. ,,Ludy morza" po przegranej bitwie przestały zagrażać Egiptowi i innym krajom.

Wprowadzenie, Egipcjanie, Kreteńczycy, Achajowie, Fenicjanie, Grecy, Zmagania Greków z Etruskami i Kartagińczykami, Kartagińczycy, Etruskowie, Wojny grecko-perskie, Persowie, Wojna peloponeska, Rzymianie, Wojny punickie, Wojny macedońskie, Wojny domowe.

Kreteńczycy

Ożywione kontakty z Egiptem a także z wybrzeżem syryjskim prowadziło kreteńskie Knossos, o którego bogactwie stanowił głównie handel zamorski z państwami w basenie Morza Śródziemnego. Knossos na Krecie stanowiło najwcześniejsze neolityczne osiedle na wyspach Morza Egejskiego. Później przez azjatyckie ludy razem z Kretą zasiedlane były również mniejsze wyspy archipelagu Cyklad. Najchętniej osiedlali się na terenach położonych najbliżej wybrzeża, co szybko wpłynęło na ich zbratanie się z morzem. Kreteńczycy rozpoczęli kolonizację wysp egejskich . Początki cywilizacji kreteńskiej - minojskiej sięgają III tysiąclecia p.n.e., a jej rozkwit na XVI wiek p.n.e. wtedy też w zasięgu wpływów Krety znajdowały się liczne wyspy, a nawet część Grecji kontynentalnej.

Flota kreteńska jako pierwsza w dziejach antycznego świata opanowała sporą część Morza Śródziemnego. Można tutaj mówić o tzw. talassokracji kreteńskiej, czyli o niepodzielnym panowaniu w basenie Morza Śródziemnego. Jednostki floty kreteńskiej były zróżnicowane, co świadczy o wysokim poziomie budownictwa okrętowego. Jest wiele teorii na temat zasięgu żeglugi kreteńskiej. Niepodważalnym faktem jest to, że owa żegluga gwałtownie rozwinęła się w II tysiącleciu p.n.e., a zniknęła z morza nagle około XV wieku p.n.e.

Pierwszą flotą na Morzu Helleńskim (być może mowa tutaj o Morzu Egejskim) była właśnie flota króla Minosa, a władca Krety sprawował panowanie także nad wyspami Cyklad. Kreteńczycy w okresie cywilizacji minojskiej posiadali flotę wojenną, która rozgramiała na wodach Morza Egejskiego załogi pirackie. Oczywisty jest fakt, że piraci również posiadali okręty zdolne do walki, a na morzach dochodziło do licznych potyczek. Wszystko, aby zachować dominację na morzach i odpowiednie zyski z handlu i kolonii.

Wprowadzenie, Egipcjanie, Kreteńczycy, Achajowie, Fenicjanie, Grecy, Zmagania Greków z Etruskami i Kartagińczykami, Kartagińczycy, Etruskowie, Wojny grecko-perskie, Persowie, Wojna peloponeska, Rzymianie, Wojny punickie, Wojny macedońskie, Wojny domowe.

Achajowie

Za stworzenie cywilizacji mykeńskiej odpowiadają Achajowie, to oni zajęli miejsce floty minojskiej na morzach. Flota mykeńska zasłynęła w wielkiej wyprawie na Troję około 1250 roku p.n.e. Achajowie to kolejni żeglarze, którzy z łatwością przemierzali Morze Śródziemne i być może wyprawiali się na znacznie dłuższe rejsy. Okręty achajskie były długimi i wąskimi jednostkami napędzanymi wiosłami i żaglem. Załogę stanowili wioślarze, którzy byli równocześnie wojownikami. Achajowie nie utworzyli jednego państwa, co za tym idzie również flota była rozdrobniona. Nie zmienia to faktu, że to właśnie achajska flota dominowała na Morzu Śródziemnym aż do pojawienia się Fenicjan w XII wieku p.n.e. Źródła nie wspominają o żadnej bitwie morskiej, w której czynny udział brały okręty achajskie. Wspominane są jedynie jako środek transportu dla wojsk, łupów i jeńców. Nie należy zakładać, że flota nie stoczyła nigdy żadnej bitwy, gdyż statki były w pełni do tego przystosowanie, jednak nie zawarto na ten temat informacji w przekazach źródłowych.

Wprowadzenie, Egipcjanie, Kreteńczycy, Achajowie, Fenicjanie, Grecy, Zmagania Greków z Etruskami i Kartagińczykami, Kartagińczycy, Etruskowie, Wojny grecko-perskie, Persowie, Wojna peloponeska, Rzymianie, Wojny punickie, Wojny macedońskie, Wojny domowe.

Fenicjanie

Morskie dziedzictwo Minojczyków i Mykeńczyków przejęli Fenicjanie. Lud, który osiedlił się on na terenach dzisiejszego Libanu około IV tysiąclecia p.n.e. Fenicjanie rozwinęli się zarówno na polu handlowym jak i wojennym, a ich ekspansję morską datuje się na XII wiek p.n.e. Wtedy to rozpoczęli budować większe i pioniersko udoskonalone jednostki.

Okręty wojenne Fenicjan były długie i smukłe, w celu osiągnięcia jak największej prędkości oraz pomieszczenia załogi. Statkami wojennymi Fenicjan były początkowo monery, następnie diery z dwoma rzędami wioseł. Okręty fenickie były wyposażone w bocianie gniazdo, nie posiadały tarana, ponieważ uważano go za niebezpieczny. Nad pokładem umieszczona była płaszczyzna, która stanowiła pomost dla wojowników. Fenicjanie stworzyli flotę głównie po to, aby chronić się przed piratami, co nie oznacza, że nie brali czynnego udziału w bitwach, wspierali oni Asyrię, Persję oraz Egipt. Przypuszcza się, że namówili oni króla Kserksesa do wyprawy na Grecję w 480 roku p.n.e. Chcieli w ten sposób pozbyć się swojego największego morskiego przeciwnika.

Fenicjanie słynęli również z aktywnej kolonizacji i licznych kolonii zamorskich. Głównym kierunkiem ekspansji była Północna Afryka i Półwysep Iberyjski. W 814 roku p.n.e. mieszkańcy fenickiego Tyru założyli największą i najważniejszą kolonię czyli Kartaginę. Dość szybko Kartagińczycy sami zaczęli przemierzać Morze Śródziemne, zajmować nowe terytoria oraz wieść prym na wodach.

Wprowadzenie, Egipcjanie, Kreteńczycy, Achajowie, Fenicjanie, Grecy, Zmagania Greków z Etruskami i Kartagińczykami, Kartagińczycy, Etruskowie, Wojny grecko-perskie, Persowie, Wojna peloponeska, Rzymianie, Wojny punickie, Wojny macedońskie, Wojny domowe.

Grecy

Począwszy od VII wieku p.n.e. nastał ciężki czas dla Fenicjan, miasta złupili i zdobyli Asyryjczycy, a następnie władzę nad nimi przejął król babiloński Nabuchodonozor. Było to powodem, dla którego to Grecy objęli władanie nad wodami na wschodniej części Morza Śródziemnego. Pierwszymi greckimi konstrukcjami były statki budowane na potrzeby handlu. Szkutnictwo Grecy przejęli najprawdopodobniej od Fenicjan i Kreteńczyków, zdarzało się również, że zlecali budowę okrętów Fenicjanom.

Cywilizacja Grecka narodziła się na Półwyspie Bałkańskim i szybko zajęła swoim zasięgiem wyspy Morza Egejskiego i zachodnie wybrzeże Azji Mniejszej. Grecja ma bardzo dobrze rozwiniętą linię brzegową. Niemalże ? lądu Hellady znajduje się w odległości nie przekraczającej 40 km od morza. Owe warunki naturalne umożliwiły rozkwit komunikacji morskiej. Żegluga uprawiana była głównie od maja do października, kiedy wiały pomyślne wiatry. Okręty wykorzystywano do handlu wyrobami rzemieślniczymi, sprowadzania surowców mineralnych, importu zboża, wina, oliwy, rybołówstwa, a także tworzenia kolonii, a później walki o hegemonię na morzach.

Początkowo, jak wiadomo, statki nie różniły się od siebie bez względu na to jaką rolę spełniały. Dopiero na skutek rozwoju handlu morskiego i wzrostu konkurencji, wewnętrznej między państwami greckimi jak i zewnętrznej - głównie z Fenicjanami, rozpoczęto budowę jednostek, które były głównie ukierunkowane na walkę i ochronę. W przypadku okrętów bojowych to Grecy stworzyli je najbardziej zaawansowane, a ich floty wojenne państw greckich uważane są za najpotężniejsze w całej historii. Hellenowie byli dobrymi budowniczymi i żeglarzami, co ułatwiało im zarówno stworzenie wielkiej floty, jak i panowanie na wodach.

Dopiero gdy Grecy doszli do potęgi na morzach ich okręty zaczęły różnić się od jednostek pozostałych flot wojennych świata antycznego. Rozpoczęto doskonalenie tak budownictwa jak i technik walki. Początkowo do VIII wieku p.n.e. flota walczyła poprzez abordaż, styl ten zrewolucjonizowało wybudowanie pentekontery. Była to pierwsza grecka galera z taranem na przodzie kadłuba, wyposażona w pięćdziesiąt wioseł. Okręty te były szybsze i lżejsze, i polegały głównie na skuteczności obitego brązem czterometrowego tarana. Budowniczy greckich okrętów skupiali się na osiągnięciu jak najlepszej szybkości i zwrotności. Pentekontera miała 35 m długości i 4 m szerokości, miała 50 wioślarzy i rozwijała prędkość około 10 węzłów. Obok okrętów wyposażonych w 50 wioseł istniały równie trzydziestowiosłowce - triakontery. Obydwie wymienione jednostki posiadały również żagiel, jednak nie był on wykorzystywany w czasie bitew, polegano jedynie na wiosłach.

Około VII wieku p.n.e. pentekontery zastąpiono szybszymi galerami - bieramami. Były to dwurzędowce, które najprawdopodobniej wzorowano na okrętach fenickich i egipskich. Biremy miały około 24 m długości, 4 m szerokości i posiadały dwa rzędy wioślarzy - były mniejsze i szybsze niż poprzednie piędziesiątwiosłowce. Pierwszy rząd wioślarzy biremy usadzony był na pokładzie, drugi na niżej dodanym drugim pokładzie. Załoga liczyła 100 wioślarzy, których stanowiska były ułożone tak, aby wiosła nie kolidowały ze sobą nawzajem.

Około 650 roku p.n.e. Grecy skonstruowali najlepszy okręt doby antyku - triremy czyli triery (trójrzędowce). Najprawdopodobniej ich budowę rozpoczęto w Koryncie, a już w latach 80. V wieku p.n.e. budową zajęli się także Ateńczycy. Tak właśnie triera stała się standardowym wyposażeniem flot greckich poleis. Dzięki rozwojowi budownictwa okręt ten był równocześnie większy i szybszy. Triera posiadała trzeci pokład i zwiększoną do 170 liczbę wioślarzy. Rozwijała prędkość do 11.5 węzła. Długość jednostki wynosiła 38 m a szerokość 5 m, mimo większych rozmiarów zyskała około 20% na wydajności, manewrowości i szybkości. Główną taktyką wojenną wykorzystywaną przy pomocy trier było taranowanie. Taran miał około 3,5 m długości. Załoga składała się ze 170 wioślarzy, 20 marynarzy, sternika, dowódcy zwanego trierarchem, 3 oficerów, 10 hoplitów oraz 4-5 łuczników. Do napędzania wioseł nie wykorzystywano niewolników, lecz dobrowolnie służących najuboższych mieszkańców poleis.

Wielką zaletą trirem była ich skuteczność w walce, niestety były one drogie i trudne do utrzymania w dobrym stanie. Budowano je głównie z miękkiego drewna takiego jak sosna czy jodła. Drewno to szybko nasiąkało, a długotrwałe przebywanie w wodzie prowadziło do gnicia kadłuba. Dlatego też okręty były wyciągane na ląd w nocy, w czasie pokoju, lub gdy nie były używane. Triery były lekkie i wymagały jedynie 140 osób, aby wyciągnąć jedną na brzeg. Okręty były stale czyszczone i remontowane, dobrze utrzymywane mogły służyć nawet 20-25 lat. Nie jest do końca wiadomo jak faktycznie wyglądała triera. Nie został odkryty żaden kompletny wrak owego statku. Nie zachowały się również żadne pisane źródła na temat ich budowy. Stąd też istnieje kilka p
oglądów dotyczących wyglądu trójrzędowców.

Patrząc na liczebność okrętów we flotach greckich miast-państw należy zauważyć jak ogromnej siły ludzkiej wymagano, aby napędzić wszystkie jednostki. Szacuje się, że do obsługi wszystkich greckich wioseł potrzebnych było kilkadziesiąt tysięcy wioślarzy cechujących się siłą i wytrzymałością. Same Ateny posiadały flotę, na którą składało się 300 trirem, a liczba wioślarzy wynosiła ponad 20 tysięcy. Hellenowie byli doskonałymi wioślarzami, a w marynarce wojennej zatrudnienie mogli znaleźć najbiedniejsi, którzy świadomie wstępowali w jej szeregi. Jeżeli brakowało własnych wioślarzy, poleis zatrudniały najemników z obcych terenów, aby ci służyli dla floty.

Taktyka walki Greków najpierw opierała się na abordażu, który poprzedzało obsypywanie się strzałami, oszczepami i kamieniami. Następnie najsłynniejszą i najskuteczniejszą metodą greckich flot było taranowanie. Generalnie do zdobycia wrogich statków prowadzono poprzez wszystkie znane starożytne metody walki na morzu. W przypadku abordażu udział brali również wioślarze poprzez walkę wręcz lub kamienowanie. Taranowanie Grecy wykonywali zwykle poprzez uderzenie w okręt przeciwnika z maksymalną prędkością. Ateńczycy ten atak skupiali zwykle na tyle okrętu wroga i rozpruwanie boku jego kadłuba doprowadzając do zatopienia. Inne greckie floty preferowały głównie ataki czołowe. Spartanie nie osiągnęli nigdy potęgi na morzu, ale ich wojsko nie miało równych w walce wręcz, dlatego też główną taktyką wykorzystywaną przez nich był abordaż.

Flota państw greckich zmagała się z Etruskami i Kartagińczykami w VI wieku p.n.e., uczestniczyła w potężnych bataliach z Persami w V wieku p.n.e., a także zasłynęła w bratobójczych bitwach między greckimi polis. W wojnie peloponeskiej w lata 431-404 p.n.e. przeciwko sobie walczyły floty Aten i Sparty. W I wieku p.n.e. siły greckiej floty wspierały Pont w bitwach przeciwko Rzymianom.

Wprowadzenie, Egipcjanie, Kreteńczycy, Achajowie, Fenicjanie, Grecy, Zmagania Greków z Etruskami i Kartagińczykami, Kartagińczycy, Etruskowie, Wojny grecko-perskie, Persowie, Wojna peloponeska, Rzymianie, Wojny punickie, Wojny macedońskie, Wojny domowe.

Zmagania Greków z Etruskami i Kartagińczykami

Gdy nad wschodnią częścią basenu Morza Śródziemnego panowały greckie floty, zachód przejęła Kartagina, która starała się ograniczyć greckie wpływy w tej strefie Morza, co doprowadziło do licznych bitew. Greckie okręty były napadane przez okręty Kartagińczyków, których wspierali Etruskowie i tak stale przez okres między VIII a V wiekiem p.n.e. Bitwa pod Alalią w 535 roku p.n.e. zapoczątkowała długotrwały okres wojen Kartaginy z Grekami. Kolejne wyprawy na przełomie VI i V wieku doprowadziły do zajęcia przez Kartaginę terenów stanowiących wielkością pokaźne imperium. W V-IV wieku p.n.e. wielkie bitwy toczyły się na Sycylii, głównie z Syrakuzami, do czego wykorzystywane były floty obu państw i ich sojuszników.

Wprowadzenie, Egipcjanie, Kreteńczycy, Achajowie, Fenicjanie, Grecy, Zmagania Greków z Etruskami i Kartagińczykami, Kartagińczycy, Etruskowie, Wojny grecko-perskie, Persowie, Wojna peloponeska, Rzymianie, Wojny punickie, Wojny macedońskie, Wojny domowe.

Kartagińczycy

Fenicka kolonia - Kartagina cechowała się samodzielnością i ogromnymi ambicjami politycznymi. Kartagińczycy zakładali własne kolonie i z czasem stworzyli własne niezależne imperium polityczno-gospodarcze, przez co stanowili zagrożenie dla sąsiadów. Kartagina umożliwiła Fenicji wzbogacenie się dzięki umiejętnej uprawie zboża, winorośli i oliwek. Rozwój Kartaginy bazował na handlu morskim, do czego potrzebna była im silna pozycja na wodach.

Największą siłę Kartaginy stanowiła flota wojenna, była najpotężniejszą w zachodniej części Morza Śródziemnego już w V wieku p.n.e. Liczba okrętów w IV i III wieku p.n.e. wahała się od 400 do 200, a dla floty służbę pełniło około 1000 statków transportowych. Głównym okrętem służącym we flocie tak fenickiej jak i kartagińskiej na przełomie VIII i VII wieku p.n.e. była dwurzędowa birema. Była ona dość długa i wąska, w skład załogi wchodziło 56 wioślarzy, kilku marynarzy oraz kapitan. Okręt ten posiadał potężny taran. Kolejnym okrętem we flocie kartagińskiej była tetrera, również wyposażona w dwa rzędy wioseł, które obsługiwało około 200-250 wioślarzy. Wśród kartagińskich okrętów wyróżnić można było także pentery. Kartagińczyków uważano za najlepszych żeglarzy tamtego okresu. Perfekcyjnie opanowani sztukę nawigacji i walki na morzu, a miasta portowe wyposażone były w doskonałe bazy morskie dla operacji militarnych. W bazach ciągle stacjonowała flota wojenna, do najważniejszych takich ośrodków należały: Kartagina, Lilibeum, Drapanum, Panormos, Malta, Nora, Gades i Nowa Kartagina.

Jedną z batalii stoczoną między Grekami z jednej strony, a Etruskami i Kartagińczykami z drugiej była bitwa pod Alalią. Uważana jest za pierwsze większe starcie na morzach. Nieznana jest dokładna data wydarzenia. Wiadomym jest, że Fokaja została zajęta przez Persów w 546 roku p.n.e. i od tego roku ustalana jest data bitwy pod Alalią. Historycy ustalili dwie prawdopodobne daty wydarzenia, są to 535 rok p.n.e. lub bardziej prawdopodobna 540 rok p.n.e. Sama nazwa bitwy również jest niejasnego pochodzenia, źródła nie podają jakoby miała stoczyć się w okolicach miasta Alalia. Faktem jest jedynie to, że została stoczona na tzw. Morzu Sardyńskim, co można interpretować jako Morze Tyrreńskie w pobliżu wschodniego wybrzeża Sardynii.

Głównym powodem bitwy było przeniesienie się Fokajczyków do kolonii greckiej na Kyrnos czyli Korsyce i po 5 latach życia w zgodzie rozpoczęcie gnębienia miejscowych. Fokajczycy grabili i rabowali okoliczne ludy. Z tego powodu przeciw nim wyprawiła się flota Tyrreńska i Kartagińska, obydwie w sile 60 okrętów. Grecka flota również wystawiła 60 okrętów. Floty spotkały się na tzw. Morzu Sardyńskim. Fokajczycy w stoczonej bitwie odnieśli kadamejskie zwycięstwo - stracili 40 okrętów, a pozostałe 20 nie nadawało się do użytku. Załogi zniszczonych greckich okrętów zostały ukamienowane przez Kartagińczyków i Tyrrenów, pozostali Fokajczycy wrócili do Alali, zabrali swoje mienie i opuścili Kyrnos. Podejrzewać można, że obecność Greków na Korsyce była szczególnie uciążliwa dla Kartagińczyków. Chcieli zachować swoje wpływy w tej części Morza Śródziemnego i to głównie oni podżegali do walki. Najprawdopodobniej okrętami wrogich flot były pentekontery. W opisanej przez Herodota flocie Tyrrenów upatruje się siły morskie kilku etruskich miast-państw nadbrzeżnych, lub jednego z nich najprawdopodobniej Cere.

Zagadką jest również rozstrzygnięcie bitwy. Uznaje się, że została ona wygrana przez Fokajczyków, pomimo tego, że odnieśli oni druzgocące straty, ich załogi zostały wzięte w niewole, a po zakończeniu bitwy uciekli z Alali. Historycy spierają się czy postawa Greków naprawdę sugeruje zwycięstwo czy jednak przekazy źródłowe są mylne. Bitwa zahamowała ekspansje Fokajczyków i doprowadziła do praktycznie całkowitego wyparcia ich z Morza Tyrreńskiego, utracili swoje kolonie na Korsyce i Sardynii. Także ich pozycja na zachodzie Europy znacząco osłabła. Bitwa okazała się najbardziej korzystna dla Kartagińczyków. W tamtych czasach zajmowali oni spore terytoria w zachodniej części basenu śródziemnomorskiego, a po bitwie opanowali również liczne kolonie Greckie zwiększając zakres swoich wpływów. Bitwa pod Alalią nosi miano wydarzenia ,,epokowego". Historiografia zgodnie nadaje batalii wielkie znaczenie, które wpłynęło na układ sił politycznych w zachodniej części Morza Śródziemnego. Starcie wrogich sił niezaprzeczalnie zmieniło ówczesny świat śródziemnomorski.

Wprowadzenie, Egipcjanie, Kreteńczycy, Achajowie, Fenicjanie, Grecy, Zmagania Greków z Etruskami i Kartagińczykami, Kartagińczycy, Etruskowie, Wojny grecko-perskie, Persowie, Wojna peloponeska, Rzymianie, Wojny punickie, Wojny macedońskie, Wojny domowe.

Etruskowie

Wspierający Kartagińczyków Etruskowie posiadali pokaźne siły morskie, a największe miasta takie jak Caere, Wetulonia i Tarkwinia były w stanie wystawić nawet kilkadziesiąt okrętów wojennych. Etruskowie byli odnoszącymi sukcesy piratami, głównie atakując Greków, co ograniczyło grecką kolonizację w zachodniej części Morza Śródziemnego. Doprowadziło to do wielu starć między Etruskami i Grekami. Od IV wieku p.n.e. Etruskowie trudnili się piractwem na znacznie większą skalę niż wcześniej, narażali się w ten sposób kupcom kartagińskim, greckim i rzymskim. Głównym obszarem ich rozboju było Morze Tyrreńskie i Adriatyckie.

Etruskowie słynęli z doskonale zorganizowanej floty wojennej, panowała ona na Morzu Tyrreńskim od VII do połowy V wieku p.n.e. Terytoria Etrusków były obfite w drewno, co dawało dostatek budulca na okręty. Flota etruska w VI-V wieku p.n.e. składała się głównie z pentekonter. Około V/VI wieku p.n.e. najprawdopodobniej na wzór grecki wprowadzili do floty triery. Zachowane są także źródła ikonograficzne, które ukazują mniejsze jednostki na przykład z 36 wiosłami, różniące się znacznie tak od pentekonter jak i od trier. Przeciętna etruska pentekontera miała 20 m długości, 3,5-4 m szerokości, 0,8 m zanurzenia. Sterowana była dwoma dużymi wiosłami osadzonymi po obu stronach rufy. Osoba, która podawała 50 wioślarzom rytm zwana była kuelestes.

Etruska triera miała 31-38 m długości, 4 m szerokości, 0,9-1,2 m zanurzenia. Wioślarze rozmieszczeni byli na trzech pokładach: 62 na górnym, 54 na środkowym, 54 na dolnym. Triera była w stanie pomieścić około 40 żołnierzy. Okręt ten wyposażony był w asymetryczny ster, który ułatwiał sterowanie. Maszt i żagle używane były tylko w dalekich wyprawach, w czasie bitew demontowano je jako zbędny balast. Okręty zwykle żeglowały blisko brzegu przez ciasnotę, która ograniczała możliwą do zabrania ilość żywności.

Etruskowie przyczynili się także do nowych odkryć i osiągnięć w dziedzinie żeglarstwa, wprowadzili oni innowacyjne ożaglowanie czyli reję. Tyrrenus Piseus wynalazł kotwicę. Etruskowie wprowadzili też wzmacnianie żelaznymi okuciami dziobu okrętu tzw. rostrę, co służyć miało do taranowania wroga. Poszczególne miasta-państwa wybrzeża Etrurii były w stanie wystawić liczne floty, które przekraczały nawet 50 jednostek bojowych. Główną taktyką stosowaną przez Etrusków było taranowanie burty przeciwnika. Stosowano też dość chętnie abordaż i za jego pomocą przejmowanie wrogiej jednostki - dominował on w starciach morskich w V wieku p.n.e. Na pokładach okrętów umieszczano machiny miotające.

Wprowadzenie, Egipcjanie, Kreteńczycy, Achajowie, Fenicjanie, Grecy, Zmagania Greków z Etruskami i Kartagińczykami, Kartagińczycy, Etruskowie, Wojny grecko-perskie, Persowie, Wojna peloponeska, Rzymianie, Wojny punickie, Wojny macedońskie, Wojny domowe.

Wojny grecko-perskie

Ekspansja Perska w basenie Morza Śródziemnego rozpoczęła się w połowie VI wieku p.n.e. w czasach panowania Cyrusa Wielkiego, który uważany jest za twórcę imperium. Ten władca podporządkował sobie Azję Mniejszą - Jonię, a w tym położone na jej zachodnim wybrzeżu miasta greckie. Jonia w VI wieku p.n.e. przeżywała okres dynamicznego rozwoju, a jej miasta wyróżniało bogactwo i luksus. Miasta te prowadziły kolonizację na wybrzeżach Morza Czarnego a nawet w dzisiejszej Francji i Hiszpanii. Rozwój Jonii załamała ekspansja perska. Półwysep Azja Mniejsza został podzielony na satrapie, najpierw cztery: Cylicja, Frygia, Lidia i Jonia, w późniejszym czasie, za panowania króla Dariusza, również na Półwyspie Bałkańskim powstała perska Satrapia - Tracja.

Wprowadzenie, Egipcjanie, Kreteńczycy, Achajowie, Fenicjanie, Grecy, Zmagania Greków z Etruskami i Kartagińczykami, Kartagińczycy, Etruskowie, Wojny grecko-perskie, Persowie, Wojna peloponeska, Rzymianie, Wojny punickie, Wojny macedońskie, Wojny domowe.

Persowie

Perskie wojska tworzone były przez stałą armię, oddziały piechoty, jazdy oraz okręty, które wystawiane były na rozkaz króla przez poszczególne satrapie. Można wnioskować, że to właśnie było powodem różnić w uzbrojeniu, sposobie walki, braku doświadczenia we wspólnym działaniu - w tych wyprawach wojennych, które zakończyły się powodzeniem główną rolę odegrała armia stała. Siły perskie stanowiły potęgę lądową, ale nie posiadały floty wojennej jako takiej. Zgromadzenie potężnej armady jest jedynie dowodem na zdolności organizacyjne ich władcy. Siły morskie Persji składały się głównie z okrętów fenickich, były one jednak słabiej przystosowane do walki niż jednostki greckie. Okręty perskie były cięższe, większe, mniej zwrotne, a przez to słabiej radziły sobie w miejscach, które do starć wybierali Grecy . Niepodważalna jest natomiast przewaga liczebna perskiej floty wojennej. Flota króla Kserksesa w V wieku p.n.e. składała się z 1200 okrętów bojowych i dużej liczby statków transportowych.

Niewiele jest wiadome na temat technik walki floty perskiej. Wiadomym jest, że spośród eskadr podległych dowództwu perskiemu Jonowie, Kariowie i Cypryjczycy swoje manewry wzorowali na tych stosowanych przez Greków, jednak pokładów ich statków nie zajmowała tak duża ilość ciężkozbrojnych hoplitów. Podlegli Persom Fenicjanie polegali głównie na łucznikach i procarzach, nie stosowali taranowania. Ciężko jest doszukać się więcej informacji na temat technik floty perskiej i ludów walczących u jej boku.

Główne starcia w jakich uczestniczyła flota perska to te przeprowadzone w wyniku wojen grecko-perskich w V wieku p.n.e. Starcia z wprawionymi w żegludze Grekami nie były łatwe i łączyły się z perskimi porażkami, jak np. w bitwie pod Salaminą w 480 roku p.n.e. czy koło Przylądka Mykale w 479 roku p.n.e.

Bitwa pod Salaminą uznawana jest za wydarzenie epokowe, decydujące w dziejach starożytności. Ponadto posiada ona międzynarodowy kontekst, ponieważ zwycięstwo Greków zdecydowało o niepowodzeniu ambitnej w planach wyprawy perskiej. Rok 480 p.n.e., był punktem zwrotnym dla wyprawy Kserksesa i zmagań persko-greckich. Bitwa ta rozgrywała się nie tylko o niepodległość Greków lecz, połączona z planowaną kartagińską inwazją, decydowała o dalszych losach niemalże wszystkich krajów śródziemnomorskich.

Bitwa pod Salaminą była kolejną batalią stoczoną między Grekami i Persami. Po wycofaniu się spod Artemizjon, gdzie również doszło do bitwy morskiej, flota grecka rozpoczęła gromadzenie się w porcie Trojzeńczyków. Dowódcą całej floty był Spartiata Eurybiades, syn Eureklejdesa. Flotę tworzyły okręty Lacedemończyków, Koryntyjczycy, Sikyończycy, Epidauryjczycy, Trojzeńczycy, Hermionowie, Ateńczycy, Megarejczycy, Amprakijczycy, Leukadyjczycy, Egineci, Chalkidyjczycy, Eretryjczycy, Kejczycy, Naksyjczycy, Styrejczycy, Kytnijczycy, Serifijczycy, Sifnijczycy, Melijczycy. Ogólna liczba okrętów greckich, nie licząc pięćdziesięciowiosłowców, wynosiła 378. Siły były znacznie większe niż we wcześniejszym starciu z Persami pod Artemizjonw 480 roku p.n.e.

Flota skoncentrowała się w Cieśninie Salamińskiej, w pobliżu wyspy Salamina, nie daleko od ateńskiego portu Pireus. Miejsce wybrane zostało na pole walki przez stratega Temistoklesa. Uważał on, że słabsza liczebnie grecka flota będzie miała możliwości obrony, a może nawet zwycięstwa nad siłami Kserksesa. W skład perskiej floty wchodziło około 800 okrętów, które już wcześniej stacjonowała w Zatoce Faleron. Rozkaz ataku został wydany przez Kserksesa 28 września 480 roku p.n.e. Persowie mieli zaskoczyć i zniszczyć flotę grecką, dlatego też nocą z ostrożnością obsadzili pole walki swoimi załogami. Gdyby nie zdrada jednego z perskich okrętów Grecy nie przygotowaliby swoich szyków do walki. Persowie ustawili się w trzech liniach szyku czołowego, siłami dowodził Ariabignes, Kserkses natomiast obserwował bitwę z wybrzeża Attyki. Okręty perskie pierwsze przystąpiły do ataku, wspólnie całością swoich sił. Grecy najpierw wystawili do waliki lewe skrzydło, które uderzyło z takim impetem, że spowodowało zachwianie sił wroga. W pierwszym starciu zatopiony został główny okręt perski z dowódcą ich wojsk na pokładzie. Greckie okręty taranowały, łamały wiosła, a także spychały na skały i mielizny perskie galery. Szala zwycięstwa stopniowo przechylała się na stronę Greków. Również warunki pogodowe sprzyjały greckiej flocie, silny wiatr zaczął przechylać okręty perskie w momencie najbardziej zaciętej walki. Siłą greckim, które składały się z mniejszych i zwrotniejszych jednostek wiatr pomógł do tego stopnia, że około południa przejęli pole walki. Bitwa pod Salaminą zakończyła się całkowitym zwycięstwem Greków. Flota perska straciła około 200 okrętów i 40 000 marynarzy i żołnierzy. Grecy ponieśli straty w ilości 40 okrętów i 8000 osób. Flota perska z pola walki uciekła, a Grecy nie zdecydowali się na pościg. Po bitwie okręty helleńskie zgromadziły się u wybrzeży Salaminy aby podziękować bogom za przychylność.

Salamińska porażka nie doprowadziła do zakończenie wojny. Zmagania grecko-perskienadal prowadzone były zarówno na lądzie jak i na morzu. Równocześnie z bitwą pod Platejami w roku 479 p.n.e. między wojskami perskimi i greckimi doszło do starcia na przylądku Azji Mniejszej - Mykale. Grecy odnieśli zwycięstwo nad perską flotą pomimo tego że główna walka rozgrywała się na lądzie. Grecka flota wyprawiła się w kierunku przylądka po prośbach posłów z Samos, którzy zostali oddelegowani na Delos, gdzie przebywała flota grecka i tam upraszali króla Leotychidasa o wsparcie dla Jonów. Persowie na wieść o zbliżającej się greckiej flocie wyciągnęli swoje okręty na brzeg przylądka Mykale, obstawili swoje stanowisko wojskiem i obwałowali je. Bali się wydać Hellenom bitwę morską, ponieważ byli świadomi możliwości swojej porażki. Dołączyli więc flotę do stacjonującej w Jonii armii lądowej Kserksesa w liczbie 60 000 ludzi pod dowództwem Tigranesa. Grecy dowiedziawszy się o postawie Persów nie zrezygnowali z ataku i z pełnym uzbrojeniem potrzebnym do stoczenia walki na morzu popłynęli na Przylądek Mykale.

Po przybyciu Leotychidas namawiał Jonów do odstąpienia od wojsk perskich. Wzbudziło to nieufność w wojskach Kserksesa, a Jonów oddelegowano do pełnienia nieistotnych zadań. Wtedy też do wojsk greckich doszła informacja o zwycięstwie nad armią Mardoniosa w bitwie stoczonej pod Platejami. Bitwa w Beocji na lądzie odbyła się rano, ta na wybrzeżu Azji Mniejszej wieczorem tego samego dnia. Grekom dodało to wiary, odwagi i siły, połączyli jeszcze zwycięstwo platejskie z bliskością świątyni Demeter. Świątynia tej bogini mieściła się też pod Mykale i z wiarą w jej wstawiennictwo gotowi byli do boju. Pierwsi do ataku ruszyli Ateńczycy, a wraz z nimi Koryntianie, Sykończycy i Trojzeńczycy, wspólnie przerwali szyki i obwałowania wroga. Następnie dołączyli do walki Lacedemończycy, którzy okrążali stanowisko wroga. Wygraną chyliła się na stronę Grecji. Wojska wroga rozbiegły się, jedynie rodowici Persowie zacięcie walczyli, dowódcy floty perskiej Artayntes i Itamitres uciekli, wodzowie wojsk lądowych Mardontes i Tigranes polegli w walce. Do Hellenów dołączyli także namawiani do tego Jonowie i Jonia po raz drugi odpadła od Persji.

Bohaterami tej bitwy byli głównie Ateńczycy, a szczególnie Hermolikos, syn Eutojnosa, po Ateńczykach odwagą odznaczyli się Koryntyjczycy, Trojzeńczycy i Sykończycy. Persowie odnieśli poważne straty, wycięto lub wzięto w niewolę licznych spośród ich wojsk. Hellenowie rozgrabili miasto, spalili oszańcowanie. Także perskie okręty stojące na brzegu zostały spalone.

Flota perska została niemalże doszczętnie zniszczona i unicestwiona z Morza Egejskiego, a stało się to wszystko na lądzie. Ta porażka była ciosem dla odradzającej się po salamińskiej przegranej perskiej armady. Persowie stali się praktycznie bezbronni na morzu. Skutkiem bitwy pod Mykale było przede wszystkim powstanie Jonów przeciwko Persom, które przyniosło ich wyzwolenie na terenie Azji Mniejszej. Po przeprowadzeniu wyzwoleńczych działań wojennych, dowódca Ksantippos wrócił do Aten z łańcuchami kotwicznymi mostu Kserksesa znad Hellospontu. Pozostałości symbolizujące perską potęgę zostały ofiarowane Appollinowi w Delfach.

Wprowadzenie, Egipcjanie, Kreteńczycy, Achajowie, Fenicjanie, Grecy, Zmagania Greków z Etruskami i Kartagińczykami, Kartagińczycy, Etruskowie, Wojny grecko-perskie, Persowie, Wojna peloponeska, Rzymianie, Wojny punickie, Wojny macedońskie, Wojny domowe.

Wojna peloponeska

Wojna peloponeska toczyła się o hegemonię nad Grecją, pomiędzy Atenami i Związkiem Morskim oraz Spartą i Związkiem Peloponeskim. Bitwa koło wysp Arginuskich, to jedno ze starć do, którego doszło w wyniku owej wojny, rozegrała się w 406 roku p.n.e. Bitwa ta niewątpliwie wypłynęła na dalszy rozwój i doskonalenie sztuki wojennej. Flotą ateńską dowodził Konon i miał do dyspozycji 70 trier. Flota spartańska liczyła 170 trier i dowodził nią Kallikratidas.

Flota ateńska spotkała okręty spartańskie w drodze na wyspę Lesbos. Wywiązała się miedzy nimi walka, w której Ateny straciły 30 okrętów. Resztę dowódca skierował do schronienia się w porcie w Mitylen i tam zorganizował obronę. Wejście do portu umocnił poprzez zatopienie kilku okrętów, a na innych ustawił machiny miotające - katapulty i balisty. Dzięki tej taktyce przez dłuższy czas mógł bronić portu przed wrogimi załogami Spartan, ostatecznie Spartanie uporczywym oblężeniem zdołali zdobyć port. Wojska Konona cofnęły się dalej, a dowódca polecił wysłać do Aten dwie triery z prośbą o wsparcie, jedna z nich dotarła do poleis.

Ateny pospieszyły na ratunek na 150 okrętach. Przeciwko odsieczy wystąpiło 120 okrętów spartańskich, a 50 pozostałych blokowało Konona w porcie. Działanie Spartan mocno osłabiło ich flotę i na żadnym z frontów bitwy nie górowali. Siły morskie Aten stanęły w charakterystycznym i nowatorskim szyku. Podzieleni byli na dwa skrzydła i centrum. 30 trier zajęło pozycję w centrum, ustawionych w linię. Każde ze skrzydeł formowało 60 trier w dwóch liniach. Flota spartańska natomiast ustawiła się w zwartym szykiem w jednej linii.

Jako piersi do walki przystąpili Spartanie. Ich prawe skrzydło uderzyło w lewe skrzydło Ateńczyków. Spartański okręt flagowy za cel postawił sobie staranowanie jednej z ciężkich ateńskich trier. Próba ta okazała się porażką, okręt zablokował się w burcie wrogiej triery, a Ateńczycy wzięli go abordażem. Spartanie bronili się lecz w wyniku walk zginęła cała załoga wraz z dowódcą Kallikratidasem. Śmierć dowódcy była momentem decydującym dla porażki spartan na prawym skrzydle. Lewe skrzydło floty ateńskiej udało się Spartanom częściowo przełamać, lecz dalsze szyki Ateńczyków niszczyły wdzierające się okręty. W efekcie czego Spartanie odnieśli porażkę również na lewym skrzydle. Reszta rozbitej floty spartan uciekła w kierunku wyspy Chios, a także schroniła się w pobliskiej Fokai. Było to jedno z najdonioślejszych zwycięstw Ateńczyków. Zatopionych i zdobytych zostało 77 trier spartańskich, czyli ponad połowę ogólnej liczebności ich floty. Straty Aten wyniosły zaledwie 25 trier, z czego tylko 13 zniszczono bezpośrednio w walce. Straty w ludziach były olbrzymie. Bitwa rozgrywała się daleko od brzegów, co utrudniło ratowanie się załóg wpław, ludzie tonęli w morzu. W celu ratowania rozbitków wysłano 47 trier pod wodzą Teramenesa i Trazybulosa, jednak burza uniemożliwiła akcję ratunkową. Według szacunków zginęło około 20 tysięcy osób z obu stron. Eskadra spartańska blokująca Konona w porcie sfingowała zwycięstwo swoich wojsk i pod osłoną nocy odpłynął z portu, a swoje obozowisko nakazał spalić i ewakuować wojska.

Bitwa koło wysp Arginuskich potwierdziła dalsze panowanie Ateńczyków na morzu. Podniosła ona również autorytet demokracji ateńskiej. Bitwa ta wniosła również wiele nowinek taktycznych. Sparta natomiast po porażce dążyła do zawarcia pokoju i przerwania wojny, na co nie przystały Ateny.

Na rok po wielkim sukcesie Aten koło wysp Arginuz doszło do bitwy u ujścia Ajgospotamoj w 405 roku p.n.e. Jesienią flota ateńska pod dowództwem Konona, w liczbie 180 trier, stanęła u ujścia Ajgospotamoj. Flota ateńska liczebnie była znacznie słabsza od floty spartańskiej, a także umiejętności załóg opadły. Pomimo rady Alcybiadesa, aby zmienić miejsce stacjonowania okrętów i przekierować je do portu w mieście Sestos, ateńscy strategowie odrzucili ją z krytyką i pozostali przy ujściu Ajgospotamoj. Flota spartańska liczyła wówczas 200 jednostek, a dowodził nią Lizander.

Wojskom Aten zależało na szybkim rozegraniu bitwy, ponieważ chcieli przeprawić swoje okręty wiozące zboże do miasta z Morza Czarnego. W czasie czterodniowych przepraw Ateńczyków przez cieśninę Lizander utrzymywał swe wojska nieruchomo Ateńczycy byli pewni swojej przewagi na morzu, dlatego po zobaczeniu zbliżającej się floty Spartan ustawili się w jedną linię, po czym oddalili się na swoje miejsce postoju i schodzili na ląd każdego dnia. Spartanie nie spieszyli się do rozegrania bitwy, czekali w pełnej gotowości, a ich szybkobieżne triery pełniły zwiady nad załogami ateńskimi. Lizander nadal czekał, aby zwieść nieprzyjacielską flotę. W piąty dzień stacjonowania wojsk ateńskich pod Ajgospotamoj Lizander wywiódł swe okręty do boju.

Umówionym znakiem symbolizującym zejście Ateńczyków z okrętów była podniesiona tarcza, gdy tylko Lizander zobaczył je na okrętach zwiadowczych, ruszył z pełnym impetem na jednostki ateńskie. Morzem sunęła spartańska flota, brzegiem zaś maszerowała piechota.

Ateńczycy zauważyli spartańskie natarcie, jednak było już za późno, załogi rozpierzchły się po wybrzeżu i nie byli w stanie szybko przygotować się do obrony. Z ateńskiej floty jedynie 9 trier stanęło do walki, zbiegły one jednak z pola bitwy razem z dowódcą Kanonem. Pozostałe 171 okrętów ateńskich wpadło w ręce Spartan. Spowodowało to całkowity upadek floty ateńskiej.

Lizander zgromadził dziesiątki tysięcy jeńców, o których losach zdecydował wraz z wodzami państw sprzymierzonych. Ateńczycy za swoje przewinienia nie spotkali się z żadną taryfą ulgową - załogi były zrzucane ze skał, a każdy schwytany żeglarz był pozbawiany prawej ręki, około 3000 pojmanych Ateńczyków zostało straconych. Flota peloponeska po przywróceniu ziem wydziedziczonym mieszkańcom, rozpoczęła obleganie portu w Pireusie, a wojska pod dowództwem królów Sparty rozbiły obozy pod murami osaczonych Aten.

Batalia stoczona pod Ajgospotamoj to ostatnia bitwa morska całej wojny peloponeskiej. Duże znaczenie bitwa zyskała poprzez załamanie tradycyjnej przewagi Aten na morzu. Miasto to zostało pozbawione floty i środków do jej odbudowy, a ciążyła nad nim świadomość posiadania słabej armii lądowej. Ateńczycy zostali postawieni w bardzo niekorzystnej sytuacji. W 404 roku p.n.e. na skutek porażki w bitwie morskiej, po długim spartańskim oblężeniu, Ateny ogłosiły kapitulację i oddały hegemonię nad Grecją w ręce Sparty.

Wprowadzenie, Egipcjanie, Kreteńczycy, Achajowie, Fenicjanie, Grecy, Zmagania Greków z Etruskami i Kartagińczykami, Kartagińczycy, Etruskowie, Wojny grecko-perskie, Persowie, Wojna peloponeska, Rzymianie, Wojny punickie, Wojny macedońskie, Wojny domowe.

Rzymianie

Gdy o hegemonię na Morzu Śródziemnym walczyły państwa, kolonie i miasta na arenie pojawili się groźni dla wszystkich przeciwnicy - Rzymianie. Rzymianie stosunkowo długo nie podejmowali żadnych działań na morzu. Dopiero na rok 311 p.n.e. datuje się pierwsze wzmianki na temat rzymskich morskich podbojów. Wtedy to mianowano dwóch urzędników, których zadaniem było utrzymanie floty.

Budując flotę Rzymianie wzorowali się na okrętach kartagińskich, etruskich i greckich, wybierając najistotniejsze elementy i udoskonalając je. Materiał wykorzystywany do budowy i konstrukcja zasadniczo nie różniły jednostek rzymskich od przeciwników.

W siłach floty morskiej służy skopiowane od Kartagińczyków najpopularniejsze pięciorzędowce. Zostały one poddane innowacjom technicznym takim jak pokrycie całego okrętu pokładem i wzmocnienie burt balami dębowymi. Ten typ okrętu przez Rzymian był zwany quinquerema, miał 50 m długości, 5,5-8 m szerokości, 4 m zanurzenia, wyporności około 534 ton. Załogę stanowiło 300 wioślarzy, 47 marynarzy i w zależności od potrzeby od 50 do 120 żołnierzy. Drugim najpopularniejszym rzymskim był trójrzędowiec - triera. Jej załogę stanowiło 174 wioślarzy, 30 marynarzy i 40-120 żołnierzy.

W II lub w I wieku p.n.e., Rzymianie stworzyli dla marynarki wojennej nowy model okrętu - był to dwurzędowiec naves Liburnae. Wzorowany na jednostkach plemienia Liburnów z Dalmacji. Dwurzędowiec miał 33 m długości, 3,6 m szerokości, zanurzenie 1,1 m. Obsługiwało go 120 wioślarzy, 10-15 marynarzy i zabierał na pokład 40 żołnierzy. Charakteryzowała go zwrotność, szybkość i brak pokładu, był on zastępowany wkładką między dziobem a rufą. Jednostka ta była używana głównie do zwiadów, ale mogła również atakować nawet większe jednostki. W skład floty wojennej wchodziły tez inne jednostki jak sześcio czy dziesięciorzędowce. Rzymianie nazywali swoje okręty na cześć bogów, np.: Mars, Jupiter, Minerwa; herosów jak Herkulesa, lub symbolicznie - Harmonia, Lojalność, Zwycięstwo. Statek handlowy Rzymian nazywano onerarią. Flota rzymska, tak samo jak grecka, zatrudniała ludzi stanu wolnego. Jedynie w nagłych przypadkach korzystano z niewolników. We flocie czasów Imperium Rzymskiego służyli głównie nieobywatele rzymskich prowincji i wyzwoleńcy. Dla tych którzy nie posiadali rzymskiego obywatelstwa przeznaczona ona była jako wynagrodzenie za 26- lub 28-letnią służbę. Dostawali wtedy dyplom potwierdzający wydanie przywileju.

Rzymianie na masową skalę stosowali abordaż, stosowali oni ruchome pomosty zwane corvus. Pomost taki mógł być opuszczany i obracany o 300 stopni na dowolną burtę, był wyposażony w barierki i kolec, który wbijał się w okręt nieprzyjaciela. Rzymianie stosowali również taranowanie, dieklups - czyli łamanie wioseł przeciwnika i periplus czyli atak na burtę skrajnego okrętu i oskrzydlenie szyku przeciwnika. Stosowano również machiny miotające, pociski zapalające, wysięgniki z pojemnikami ze smołą.

Wprowadzenie, Egipcjanie, Kreteńczycy, Achajowie, Fenicjanie, Grecy, Zmagania Greków z Etruskami i Kartagińczykami, Kartagińczycy, Etruskowie, Wojny grecko-perskie, Persowie, Wojna peloponeska, Rzymianie, Wojny punickie, Wojny macedońskie, Wojny domowe.

Wojny punickie

Do czasu wojen z Kartaginą w latach 264-146 p.n.e. obecność Rzymian na wodach Morza Śródziemnego ograniczała się do patrolowania wybrzeża Italii. Właśnie I wojna punicka wymusiła na Rzymianach budowę silnej armady, wcześniej ich siły były bardzo skromne.

Powodem złych stosunków między Rzymem a Kartaginą było opanowanie przez Rzymian całej południowej Italii. Zagrażało to koloniom kartagińskim na Sycylii, tym samym republika obawiała się dalszej ekspansji przeciwnika. Doprowadziło to do trzech wojen punickich I wojna punicka w latach 264-241 p.n.e., II wojna punicka w latach 218-201 p.n.e., III wojna punicka w latach 149-146 p.n.e.

Bitwa u przylądka Eknomos to największa bitwa morska świata starożytnego rozegrana w roku 256 p.n.e. w czasie trwania I wojny punickiej. Flotą rzymską złożoną z 330 okrętów i kilkuset statków transportowych dowodzili konsulowie Regulus i Wulson. 350 okrętami kartagińskimi dowodził Hannon. Wrogie wojska zgromadziły potężne armie stanowiące siły morskie - u Rzymian około 140 000 ludzi, u Kartagińczyków ponad 150 000 ludzi. Ilość wojsk odpowiadała ilości okrętów i tak można sobie wyobrazić potęgę sił jakie zgromadziły obie strony konfliktu.

Rzymianie w walce zastosowali nowatorski szyk klinowy. Jako pierwsze na froncie ustawiły się dwa sześciorzędowce z dowodzącymi konsulami na pokładach, a za nimi w nieprzerwanych szeregach jeden okręt za drugim z coraz większym odstępem po środku. Okręty ustawione były tak, że przody miały wysunięte na zewnątrz. Cała flota rzymska podzielona była na cztery grupy - pierwsza i druga ustawiona w klin, trzecia w jednej linii frontowej zamykając klin w trójkąt, za trzecią umieszczone były okręty przewozowe, a za wszystkimi czwarta grupa triariów ustawiona tak, że z obu stron wystawała poza formację klinową. Tak uporządkowana formacja była bardzo trudna do przełamania.

Flota kartagińska ustawiła się w jednej linii w ? swojej siły, prawe skrzydło wyciągnięte zostało daleko w morze, tak aby osaczyć przeciwnika. Czwarta część floty stanowiła lewe skrzydło, które łukiem nachylało się w kierunku lądu. Na czele pięciorzędowców prawego skrzydła stał Hannon, lewe skrzydło powierzono Hamilkarowi. Po rzymskim natarciu środek kartagińskiego szyku na rozkaz Hamilkara zastosował odwrót. Gdy część floty rzymskiej odpowiednio oddzieliła się od pozostałych Hamilkar polecił zaatakowanie ścigające ich jednostki. Wywiązała się zacięta walka, pozycje obydwu flot były wysokie, a w rzymskiej strategii niebagatelne znaczenie miały ruchome pomosty czyli kruki i abordaż. W tym samym czasie Hannon z prawego skrzydła zaatakował okręty triarów. Kartagińczycy ustawieni przy lądzie stanęli czołowo do walki z wrogiem. W ten sposób bitwa jakby podzieliła się na trzy fronty, które były od siebie znacznie oddalone.

Początkowo siły obydwu stron były wyrównane, później jednak załoga Hamilkara rzuciła się do ucieczki. Jeden z konsulów zajął się braniem do niewoli okrętów kartagińskich, drugi zaś pospieszył na ratunek okrętom triarów, co przekonało ich do dalszej walki pomimo mocnego osłabienia. Również z tego stanowiska bitwy Kartagińczycy odwrócili się. Zebrane siły konsulów ruszyły z odsieczą na ostatni front bitwy, gdzie rozgromili 50 jednostek nieprzyjaciela.

Cała bitwa wypadła na korzyść Rzymian, utracili oni 24 okręty, Kartagińczycy natomiast ponad 30, a 64 jednostki zostały zdobyte przez Rzymian. Wojska rzymskie straciły około 10 000 osób, wśród Kartagińczyków zginęło i wziętych do niewoli zostało łącznie 40 000 osób. Zwycięstwo to pozwoliło Rzymianom przenieść działania wojenne na terytorium Afryki. Pod względem taktyki walki morskiej bitwa ta wniosła wiele nowości. Ukazuje, że umiejętności floty i jej dowódców znacznie wzrosły. Wielki triumf Rzymu dał mu zdecydowaną przewagę na Morzu Śródziemnym na dość długi okres. Poza znanymi już technikami walki zastosowanymi w bitwie u przylądka Eknomos - abordaż, taranowanie, łamanie wioseł, w kolejnych bitwach znaczenie miało wprowadzenie przez Rzymian pionierskiej nowinki technicznej. W bitwie przy Wyspach Egackich stoczonej w 241 roku p.n.e., jak i w innych, ruchome pomosty bojowe tzw. kruki odegrały decydującą rolę i przyczyniły się do zwycięstwa.

Bitwa morska stoczona w 241 roku p.n.e. między flotami rzymską i kartagińską w czasie I wojny punickiej. Flotą rzymską w ilości 200 penter dowodził Lutacjusz Katulusz. Na czele 200 kartagińskich okrętów stał Hannon. Floty spotkały się na morzu między wyspami Hiera i Eguza, gdzie kolejno stacjonowały floty punicka i rzymska. Kartagińczycy, nie mogąc pogodzić się z rzymskimi roszczeniami do panowania nad morzem, przygotowali swoje okręty, wyposażyli prowiantem i wysłali swoją flotę w kierunku Eryksu, aby tam wspomóc inne oddziały swojego wojska, a później wydać bitwę Rzymianom. Lutacjusz, który przewidział zamiary Kartagińczyków zebrał wojska i poinformował ich o zbliżającym się starciu. Warunki hydrometeorologiczne były niesprzyjające dla Rzymian, wiatr wiał pod ich łodzie, co utrudniało wypłynięcie.

Wrogie floty były różnie przygotowane do starcia. Rzymianie ulepszyli swoje okręty i pozbyli się wszelkiego zbędnego balastu z pokładów. Wioślarze rzymscy byli perfekcyjnie wyszkoleni, a załogę stanowili także najlepsi wojownicy wojska lądowego. Kartagińczycy do bitwy nie byli przygotowani, statki były obciążone przewożonym prowiantem, a załoga słaba, nieprzygotowana i niewyćwiczona, tak samo żołnierze nie znali swojego położenia. Kartagińczycy nie przypuszczali, że Rzym po wcześniejszych klęskach zbierze tak silną flotę i będzie sobie rościł prawa do morza. Było to powodem tego, iż już przy pierwszym natarciu stracili 50 okrętów, a 70 wraz z załogami padło łupem dla Rzymu. Wódz Kartagińczyków w strachu zdecydował o odwrocie swojej floty.

Kartagińczycy ponieśli klęskę, stracili panowanie nad tą częścią morza i stracili połączenie z wojskami stacjonującymi na Sycylii. Kartagina pod przywództwem Barkasa zdecydowała się na pertraktacje pokojowe, tak aby wspomóc swoich podległych. Zawarty pokój zakończył wojnę punicką toczoną przez 24 lata o Sycylię.

Ogromne korzyści Rzymianom przyniosło zwycięstwo w I wojnie punickiej. Ostatecznie zdobyli panowanie na morzu, zajęli Sycylię, Wyspy Liparyjskie i pozostałe wyspy między Sycylią a Afryką, a także Sardynię i Korsykę. Opanowanie środkowej części basenu śródziemnomorskiego przez Rzym raz na zawsze podważyła potęgę morską Kartagińczyków. W przebiegu całej wojny największe znaczenie miały działania na morzu, stąd tak porządne przygotowanie sił morskich. Straty we flotach jakie poniosły obie strony to: około 700 penter u Rzymian i 500 penter u Kartagińczyków. Sama bitwa u Wysp Egackich pochłonęła ponad 500 wielkich okrętów wojennych wrogich armii.

Wprowadzenie, Egipcjanie, Kreteńczycy, Achajowie, Fenicjanie, Grecy, Zmagania Greków z Etruskami i Kartagińczykami, Kartagińczycy, Etruskowie, Wojny grecko-perskie, Persowie, Wojna peloponeska, Rzymianie, Wojny punickie, Wojny macedońskie, Wojny domowe.

Wojny macedońskie

Budowa floty morskiej Macedonii sięga czasów panowania Filipa II. W 357 roku p.n.e. Macedonia zdobyła Amfipolis, które było idealną bazą dla okrętów z dobrze wyposażonymi warsztatami do budowy i napraw. Flota macedońska skupiała się przede wszystkim na ochronie linii komunikacyjno-handlowych i przeciwdziałaniu piratom na Morzu Egejskim.

Bitwa koło Chios rozegrała się tuż przed wybuchem II wojny macedońskiej prowadzonej między Rzymem a Macedonią. Filip V sprzymierzył się z państwem Seleukidów i wspólnie mieli napaść i rozgrabić słabe wówczas państwo Ptolemeuszy. Filip V zajął Egipt, kraje nad Hellospontem, a w 201 roku p.n.e. jego silna armia zajęła miasta Związku Etolskiego i Bizantion. Z inicjatywy stratega Teofiliskosa doszło do zawarcia antymacedońskiego przymierza między Rodos, Pergamonem i Bizantion. Rodos wypowiedziało Filipowi wojnę. W tym czasie flota Filipa ruszyła, aby zająć wyspy Chios i Samos.

W pobliżu wyspy Chios flotę Filipa doścignęły floty króla Pergamonu i rodyjska. Flota macedońska składała się z 53 okrętów z pokładami - wśród nich najwięcej było penter. Filip w siłach morskich posiadał jednostki wielkie jak dziesięciorzędowiec i kilka sześcio, siedmio, ośmio i dziewięciorzędowców. Poza dużymi jednostkami flota macedońska miała również mniejsze okręty i 150 łodzi. Siły rodyjsko-pergamońskie miały 65 wielkich jednostek - penter i tetrer oraz sześcio, siedmio i ośmiorzędowców.

W pierwszym starciu udział wzięły głównie duże okręty obu stron i już wtedy Macedonia poniosła pierwsze straty. Zatonął dziesięciorzędowiec króla Filipa V wraz z dowódcą Demokratesem na pokładzie. Filip natomiast przebywał na okręcie zakotwiczonym przy brzegu i sam czynnie udziału w starciu nie brał. Również rodyjski dowódca Teofiliskos zginął w wyniku walki wręcz na okręcie. Floty wykorzystywały wszystkie techniki walki na morzu - abordaż, taranowanie i łamanie wioseł. Jak również wprowadzone nowe taktyki np. rodyjskie taranowanie wroga poniżej linii wodnej, czy też zastosowane przez Macedończyków liczne małe łodzie które utrudniały manewry większych jednostek.

Osłabiona flota Filipa ocalała jedynie dzięki nieprawdziwej plotce o śmierci Attalosa - władcy Pergamonu, co doprowadziło do wycofania się wojsk pergamońskich. Król Macedoński sam sobie przypisywał dzięki temu zwycięstwo, jednakże odniósł on druzgocącą klęskę. Miejsce bitwy pełne było szczątków i rozbitych okrętów. Bilans strat wyraźnie wskazuje przegraną Macedonii - zatopiony został dziesięciorzędowy okręt Filipa V, zdobyte zostały cztery wielorzędowce, 20 penter, mniejsze okręty i 65 łodzi. Życiem bitwę okupiło 3 tysiące żołnierzy i 6 tysięcy marynarzy, 2 tysiące osób wzięto do niewoli. Straty drugiej strony były o wiele niższe. Zatonęło 8 dużych okrętów, 1 triera i 7 łodzi. Śmierć poniosło około 130 osób, do niewoli wzięto 800 osób. Straty w okrętach były ponad trzykrotnie niższe, w ludziach - ponad dziesięciokrotnie. Flota macedońska po bitwie pod Chios i kolejnej morskiej batalii stoczonej pod Lade w wyniku poniesionych strat zmuszona była zawiesić swoje działania na Morzu Egejskim . Sytuacja na Morzu Egejskim wyraźnie nie sprzyjała Macedończykom. Floty sprzymierzonych miast greckich były znacznie silniejsze i skierowały wojska Filipa do powrotu nad cieśniny.

Wprowadzenie, Egipcjanie, Kreteńczycy, Achajowie, Fenicjanie, Grecy, Zmagania Greków z Etruskami i Kartagińczykami, Kartagińczycy, Etruskowie, Wojny grecko-perskie, Persowie, Wojna peloponeska, Rzymianie, Wojny punickie, Wojny macedońskie, Wojny domowe.

Wojny domowe

W I wieku p.n.e. po śmierci Juliusza Cezara pomiędzy Oktawianem a Antoniuszem toczyła się w państwie rzymskim wojna domowa. W czasie jej trwania doszło do bitwy koło Przylądka Akcjum w 31 roku p.n.e. We wschodniej części państwa rzymskiego panował Antoniusz i to on zmierzał do rozpoczęcia działań bojowych w Italii. Oktawian, który przewidział zamiary Antoniusza transportował swoje siły do Grecji w 31 roku p.n.e. Przed decydującym starciem floty wrogów stały w odległości kilkudziesięciu kilometrów od siebie przez całe lato.

Flotą Oktawiana dowodził Marek Agryppa, liczyła ona 260 okrętów - niewielkich, szybkich i zwrotnych liburn. Flota Antoniusza poza jednostkami rzymskimi w liczbie 170 okrętów w szeregach miała posiłki królowej egipskiej Kleopatry w liczbie 60 lekkich okrętów.

Bitwa rozegrała się w wąskiej i płytkiej cieśninie, która stanowi wejście do Zatoki Ambrakijskiej. Warunki pogodowe sprzyjały Antoniuszowi, silny wiatr wiał od strony lądu i znosił w tył okręty Agryppy. Statki Antoniusza stały w zwartym szyku oparte o brzegi cieśniny uniemożliwiając ich oskrzydlenie przez okręty Agryppy. Agryppa, aby przerwać wrogi szyk postanowił zastosować fortel i wywabić całe eskadry lub pojedyncze załogi, co poszło mu bardzo łatwo. Flota dowodzona przez Agryppę popłynęła pod wiatr, zbliżyła się do przeciwnika i zatrzymała się. To Antoniusz zadecydował o rozpoczęciu walki po zobaczeniu pozornie słabszych, małych liburn. Flota Antoniusza zaatakowała z lewego skrzydła na co okręty Agryppy odpowiedziały wycofaniem się na pełne morze. Obie eskadry skrzydłowe Antoniusza ruszyły w pościg, odsuwając się od swojej głównej siły. Tego właśnie oczekiwał Agryppa, który z całym impetem uderzyła na środkową eskadrę Antoniusza. W bitwie triumfowały zwrotne i szybkie liburny. Dodatkowo o przewadze Agryppy zadecydowała postawa wojsk Kleopatry i ucieczka okrętów egipskich z pola bitwy, również flagowy okręt wraz z dowódcą opuścił swoich żołnierzy.

Flota Oktawiana zwyciężyła przede wszystkim dzięki ucieczce Antoniusz i dezorientacji jego wojsk. Decydująca była także technika walki Marka Agryppy, liburny były zbyt małe i słabe, aby zastosować taranowanie lub abordaż. Wykorzystano zatem pociski miotające, w efekcie czego liczne okręty Antoniusza płonęły. Spaleniu uległa większość jednostek, tylko nieliczne dostały się do niewoli Oktawiana, a bitwa pod Akcjum zakończyła się jego całkowitym zwycię

. Bitwa stoczona 3 września 31 roku p.n.e. jest powodem wielu dyskusji dla historyków. Straty, które odniosły wojska w wyniku owej bitwy były olbrzymie dla obydwu stron. Bitwa pod Akcjum jest uznawana za jedną z największych i najbardziej zaciętych bitew w starożytności. Na wieść o postawie Antoniusza jego wojska straciły do niego zaufanie i odmówiły mu posłuszeństwa rezygnując z dalszej walki w sprawie Kleopatry i Egiptu. W efekcie przegrana pod Akcjum przyczyniła się do samobójstwa Antoniusza i Kleopatry, a także do zabójstwa Cezariona. Oktawian bezsprzecznie zwyciężył, stał się jedynym panem Imperium, a Egipt uznano osobistą domeną rzymskiego władcy.